Kwas glutaminowy (Glu) to pięciowęglowy, dikarboksylowy aminokwas endogenny o charakterze kwasowym. W warunkach fizjologicznych występuje on w przewadze w formie anionu – glutaminianu, stąd te dwa terminy są stosowane zamiennie. Jest to główny neuroprzekaźnik pobudzający, który stanowi najobszerniejszy system neurotransmisyjny w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN). Wykorzystuje go aż od 35% do 40% synaps…
GABA – (kwas γ-aminomasłowy) jeden z głównych neuroprzekaźników. Ze względu na budowę chemiczną jest zaliczany do aminokwasów. Synteza GABA polega na dekarboksylacji jednego z aminokwasów, jakim jest kwas glutaminowy. Reakcja ta zachodzi przy udziale enzymu dekarboksylazy glutaminianowej. Jego ilość w mózgu jest wielokrotnie większa (ok. 1000 razy) w porównaniu do amin biogennych i acetylocholiny. Z właściwym działaniem GABA związane są dwa rodzaje receptorów oznaczanych odpowiednio: GABA-A i GABA-B…
Łagodne zaburzenia poznawcze (ang. mild cognitive impairment) definiowane są jako subiektywne i obiektywne ograniczenia jednej lub kilku funkcji poznawczych z jednoczesnym zachowaniem kompetencji i niezależności w życiu codziennym. Choć początkowo zaburzenia te były rozumiane jako stan przejściowy pomiędzy funkcjonowaniem poznawczym utrzymującym się w normie a objawami choroby Alzheimera, dziś terminu MCI używa się w szerszym kontekście – odnosi się on do pacjentów bez rozpoznania otępienia, u których deficyty poznawcze są widoczne…
Łuk odruchowy to droga, jaką przebywa impuls nerwowy od receptora, przez neuron czuciowy, kojarzeniowy i ruchowy, aż do efektora. Reakcja odruchowa pomaga organizmowi w przystosowaniu się do czynników zewnętrznych. Dzieje się to bez udziału mózgu. Historia odkrycia łuku odruchowego sięga lat 90. XIX wieku, kiedy angielski fizjolog Charles Scott Sherrington prowadził badania nad odruchami rdzeniowymi u psów. Sherrington wykorzystywał metody elektrofizjologiczne, które umożliwiły mu dokładne zbadanie aktywności elektrycznej neuronów w rdzeniu kręgowym…
Międzymózgowie (diencephalon) znajduje się w centralnej części mózgowia, pomiędzy półkulami mózgu, które u człowieka całkowicie je przykrywają. W rozwoju zarodkowym powstaje z tylnej części przodomózgowia. U niższych kręgowców stanowi nadrzędny ośrodek węchu. U wyższych zaś jest to złożony układ ośrodków centralizujących bodźce czuciowe i przekazujących je do kory mózgu…
Migrena to przewlekła choroba dotykająca nawet 20% populacji. Jej głównym objawem są silne bóle głowy z towarzyszącymi nudnościami i zwiększoną wrażliwością na bodźce zewnętrzne. Nie jest znana konkretna przyczyna powstawania migreny. Naukowcy przypuszczają, że w jej patogenezie bierze udział kilka czynników genetycznych, metabolicznych czy naczyniowych. Leczenie migreny ma na celu łagodzenie objawów i zmniejszenie częstotliwości napadów.
Komórki mikrogleju opisywane są najczęściej jako specyficzne tkankowo, rezydujące makrofagi ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Komórki te, tak samo jak astrocyty oraz oligodendrocyty, zaliczane są do grupy komórek glejowych (nieneuronalnych) znajdujących się w OUN. W przeciwieństwie do neuronów i innych komórek gleju, mikroglej wywodzi się prawdopodobnie z woreczka żółtkowego, będącego błoną płodową otaczającą żółtko zarodka. Podczas rozwoju embrionalnego migruje do OUN…
Oksydaza monoaminowa (monoaminooksydaza, MAO) to enzym flawinowy występujący niemal we wszystkich tkankach organizmu ssaków. Odgrywa on istotną rolę w regulacji ośrodkowego układu nerwowego (OUN), ponieważ katalizuje oksydacyjną degradację monoamin. Na poziomie komórkowym monoaminooksydaza zlokalizowana jest w zewnętrznej błonie mitochondrialnej. Substratami MAO są endogenne aminy o charakterze neuroprzekaźników i hormonów, takie jak dopamina, adrenalina, noradrenalina i serotonina…
Most (pons) to jedna z najważniejszych części pnia mózgu. Zlokalizowany jest pomiędzy śródmózgowiem a rdzeniem przedłużonym. Od strony grzbietowej graniczy z móżdżkiem. Podobnie jak inne struktury pnia mózgu zaangażowany jest w utrzymanie podstawowych funkcji organizmu. Większą część mostu zajmuje struktura, od której wziął on swoją nazwę. Jest to podstawa mostu, która wyglądem rzeczywiście przypomina most łączący obie półkule móżdżku. Pełni także taką funkcję, nie stanowi jednak połączenia bezpośredniego…
Jednym z największych osiągnięć ewolucji gatunku ludzkiego jest wykształcenie języka i mowy – pozwalających na efektywne porozumiewanie się narzędzi, dzięki którym możliwy stał się rozwój cywilizacji. Choć wiele gatunków zwierząt wykorzystuje dźwięki w porozumiewaniu się ze sobą, żaden nie stworzył systemu o tak szeroko zakrojonych możliwościach przekazywanie różnorodnych informacji jak język ludzki. Język jest zjawiskiem niezwykle złożonym i dynamicznym – ulega nieustannym przekształceniom w odpowiedzi na zmiany zachodzące w przestrzeni społecznej (np. uwarunkowane kulturowo) oraz indywidualnej (np. zmiany w wiedzy jednostki)…
Móżdżek (cerebellum) położony jest w tylnym dole czaszki, z tyłu od pnia mózgu. Jego nazwa, oznaczająca „mały mózg”, jest w pełni adekwatna, gdyż wyglądem przypomina on mózg w miniaturze. Tworzą go dwie półkule (haemisphaeria cerebelli) połączone strukturą zwaną robakiem (vermis). Z pniem mózgu łączy się on za pomocą trzech parzystych konarów móżdżku. Mimo, że stanowi zaledwie 10% masy mózgowia, móżdżek zawiera tyle neuronów, co wszystkie pozostałe części ośrodkowego układu nerwowego…
Mózgowie stanowi część ośrodkowego układu nerwowego umieszczoną w jamie czaszki. W jego skład wchodzi mózg, móżdżek i rdzeń przedłużony. Wyróżnia się również inny jego podział: na mózg (obejmujący półkule mózgowe i część wzrokową podwzgórza) oraz pozostałą część – pień mózgu. Wypukłą powierzchnię górno-boczną mózgowia tworzą półkule mózgu, pokryte warstwą istoty szarej, zwaną płaszczem. Powierzchnia ta jest silnie pofałdowana i w jej obrębie przebiegają bruzdy, między którymi znajdują się wypukłe fałdy zwane zakrętami. Szereg zakrętów łączy się w większe jednostki anatomiczne, zwane płatami…
Nadwzgórze (łac. epithalamus) leży w grzbietowej części międzymózgowia. Składa się z wielu struktur, w tym z parzystej części bocznej i nieparzystej części środkowej. Do głównych funkcji nadwzgórza należą m.in.: kontrola rytmu dobowego, regulacja wydzielania hormonów. Elementami składowymi nadwzgórza są: prążek rdzenny wzgórza (łac. stria medullaris thalami), uzdeczka (łac. habenula), trójkąt uzdeczki (łac. trigonum habenulae), spoidło uzdeczek (łac. commissura habenularum), szyszynka (łac. corpus pineale) oraz spoidło tylne nadwzgórzowe (łac. commissura posterior seu epithalamica)…
Nerwy są wydłużonymi, nieco spłaszczonymi cylindrycznymi tworami, których podstawowym zadaniem jest przewodzenie impulsów z receptorów (narządów odbiorczych) do ośrodkowego układu nerwowego oraz w kierunku przeciwnym – z mózgowia i rdzenia kręgowego do efektorów (narządów wykonawczych). Razem ze zwojami wchodzą w skład obwodowego układu nerwowego. W kierunku obwodowym stają się coraz cieńsze i oddają szereg odgałęzień. Zbudowane są z pęczków włókien nerwowych, które mogą być ruchowe, czuciowe i wegetatywne…
Nerwy czaszkowe, zwane inaczej mózgowymi, rozpoczynają się w odpowiednich częściach mózgowia i przebiegają głównie w obrębie głowy. Wszystkie wychodzą z podstawnej części mózgowia, oprócz nerwu IV, który ma swój początek na powierzchni grzbietowej. Wyróżniamy 12 par nerwów czaszkowych, które są oznaczane cyframi rzymskimi w kolejności początku ich przebiegu od strony czołowej do potylicznej. Uczestniczą w przekazywaniu informacji pomiędzy mózgiem a różnymi częściami ciała, zwłaszcza znajdującymi się w obrębie głowy i szyi…
Neurogeneza – proces powstawania komórek nerwowych. Nazwa pochodzi od angielskiego słowa neurogenesis, które oznacza dosłownie “narodziny neuronów”. Termin neurogeneza odnosi się do tworzenia nowych komórek zarówno w układzie nerwowym embrionu (neurogeneza prenatalna), jak i w układzie nerwowym osobnika dorosłego (neurogeneza postnatalna). Jeszcze do niedawna uważano, że proces powstawania nowych komórek nerwowych zachodzi tylko w okresie prenatalnym, gdy kształtowany jest cały organizm. Przyjęte było także to, że liczba komórek nerwowych w organizmie jest początkowo określona, a z biegiem czasu jej ilość może tylko spadać…
Neuromodulatory to związki wpływające na przekazywanie sygnałów między neuronami. Modyfikują one procesy przekaźnictwa synaptycznego i regulują pobudliwość neuronów. Są produkowane i wydzielane przez neurony ośrodkowego układu nerwowego. Grupa neuromodulatorów obejmuje szerokie spektrum substancji neuroaktywnych. Są to głównie neuropeptydy, ale również pochodne kwasu arachidonowego i cząsteczki gazów.
Neuron – (komórka nerwowa, neurocyt) jest to podstawowa jednostka budulcowa i funkcjonalna układu nerwowego. Układ ten składa się w przybliżeniu ze 150 miliardów neuronów. Neurony budują głównie ośrodkowy układ nerwowy, tylko nieliczna ich część tworzy obwodowy układ nerwowy. Komórka nerwowa jest wyspecjalizowany mechanizmem, zdolnym do odbierania, przetwarzania oraz wysyłania sygnałów (impulsów) elektrycznych. Ze względu na kierunek przesyłanych informacji, neurony budujące układ nerwowy można podzielić na aferentne (wstępujące) oraz eferentne (zstępujące)…
Neuropeptydy – peptydy endogenne syntetyzowane i wydzielane przez komórki układu nerwowego, pełniące funkcję neuroprzekaźników. Ich synteza ma miejsce w ciele komórki nerwowej, skąd są dalej transportowane wzdłuż aksonu do zakończeń synaptycznych. Terminem tym określa się olbrzymią grupę związków wielkocząsteczkowych, które wywierają bezpośredni wpływ na inne neurony. W odróżnieniu od klasycznych neuroprzekaźników charakteryzują się wolniejszym oraz bardziej długotrwałym działaniem…
Neuroplastyczność to zdolność komórek nerwowych do reagowania na bodźce ze środowiska wewnętrznego i zewnętrznego. Może być obserwowana na wielu płaszczyznach – neuroanatomicznej, neurofizjologicznej, czy behawioralnej. Dzięki niej mózg jest modyfikowalny, a więc wykazuje zdolność do adaptacji, naprawy, uczenia się i zapamiętywania przez całe życie. W wyniku tego zjawiska dochodzi do trwałych zmian w obrębie sieci neuronowych oraz do tworzenia nowych połączeń synaptycznych (synaptogenezy)…
Neuroprzekaźniki – (neuromodulatory, neurotransmitery) substancje chemiczne odpowiedzialne za transmisję sygnału pomiędzy komórkami nerwowymi. Są uwalniane w synapsie i stymulują działanie innych komórek występujących w organizmie. Większość neuronów jest w stanie wytwarzać dwa lub więcej typów neuroprzekaźników. Obecnie liczba znanych neuroprzekaźników jest ogromna – szacuje się, że jest ich ponad 100. Zostały one sklasyfikowane i podzielone na poszczególne grupy ze względu na to jaki element budowy zawierają, a dokładniej ze względu na ich przynależność chemiczną…
