...

Kategoria encyklopedii: Układ endokrynny

Aldosteron

Aldosteron to hormon produkowany w korze nadnerczy. Należy do rodziny steroidów i mineralokortykoidów. Jego receptory znajdują się m.in. w nerkach, mózgu i jelitach. Aldosteron odgrywa ważną rolę w regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu oraz w funkcjonowaniu układu krwionośnego i nerek.

Cukrzyca typu 1

Cukrzyca typu 1 to choroba autoimmunologiczna, w wyniku której dochodzi do całkowitego zniszczenia komórek trzustki produkujących insulinę. Nieleczona prowadzi do zaburzenia czynności i niewydolności wielu narządów. Celem leczenia jest utrzymanie stężenia glukozy na właściwym poziomie. W tym celu stosuje się insulinoterapię oraz metody niefarmakologiczne.

Cukrzyca typu 2

Cukrzyca typu 2 to choroba cywilizacyjna. Spowodowana jest zmniejszoną wrażliwością tkanek na działanie insuliny. Jej rozwój związany jest z czynnikami takimi jak otyłość, nieprawidłowa dieta czy niska aktywność fizyczna. Leczenie obejmuje wprowadzenie właściwej diety i aktywności fizycznej. W niektórych przypadkach konieczne jest włączenie farmakoterapii, w tym podawanie insuliny.

Czynność endokrynna jąder

Jądra to męskie narządy płciowe wewnętrzne, położone w worku mosznowym. W opracowaniach naukowych opisywane są również jako gruczoły cewkowe złożone o jajowatym kształcie. Jądra pełnią w organizmie mężczyzny dwie ważne funkcje. Pierwsza z nich to wytwarzanie, odżywianie i czasowe przechowywanie gamet męskich. Druga to synteza hormonów płciowych – androgenów, które odpowiadają za prawidłowy przebieg spermatogenezy, wytworzenie drugorzędowych cech płciowych oraz odczuwanie popędu płciowego.

Czynność endokrynna jajników

Jajniki, czyli podstawowe komponenty żeńskiego układu rozrodczego, pełnią dwie ważne funkcje w organizmie. Są to: produkcja hormonów płciowych oraz wytwarzanie dojrzałych komórek jajowych, które mogą ulec zapłodnieniu. Podstawową jednostką odpowiadającą za pełnione przez jajnik funkcje jest pęcherzyk jajnikowy. Jego główną funkcją jest zapewnienie oocytom odpowiedniego środowiska i ich uwolnienie w procesie owulacji.

Epigenetyka

Epigenetyka to dziedzina nauki, której przedmiotem zainteresowania są procesy poprzez które środowisko wpływa na zdrowie i zachowanie człowieka. Badania w tej dyscyplinie są istotne, ponieważ według holistycznej koncepcji zaproponowanej w latach 70. XX w. przez ministra zdrowia Kanady Marca Lalonde’a środowisko wpływa na zdrowie człowieka aż w około 50%. Mechanizmy epigenetyczne są podstawą adaptacji do zmieniających się warunków środowiska.

Epilepsja

Epilepsja, czyli inaczej padaczka, jest przewlekłą chorobą mózgu charakteryzującą się trwałą predyspozycją do generowania nawracających napadów o różnej morfologii. Samo słowo epilepsja wywodzi się się z języka greckiego, w którym oznacza “być atakowanym, drgać”. Napad padaczkowy, według definicji opracowanej przez Międzynarodową Ligę Przeciwpadaczkową w 2005 roku, oznacza występujące w sposób przemijający dolegliwości i/lub objawy spowodowane nieprawidłową, nadmierną lub synchroniczną czynnością bioelektryczną w mózgu…

Insulina

Insulina to wytwarzany w trzustce hormon, który reguluje stężenie glukozy we krwi. Uczestniczy w ten sposób w metabolizmie węglowodanów, białek i tłuszczów. Jej niedobór lub zbyt słaba reakcja organizmu na jej działanie może prowadzić do rozwoju cukrzycy.

Insulinooporność

Insulinooporność to stan zmniejszonej odpowiedzi biologicznej na insulinę. Pomimo iż w surowicy krwi poziom tego hormonu jest prawidłowy lub nawet podwyższony, komórki pozostają na nią niewrażliwe. Stan ten często współwystępuje z innymi chorobami. Nieleczony może prowadzić do rozwoju zespołu metabolicznego, cukrzycy typu 2 czy miażdżycy.

Kalcytonina

Kalcytonina to hormon z grupy peptydów produkowany w komórkach C tarczycy. Odgrywa ważną rolę w metabolizmie kości i w regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej. Wzrost jej poziomu obniża stężenie wapnia we krwi. Zmniejsza wchłanianie tego pierwiastka w jelitach, hamuje jego resorpcję w kanalikach nerkowych i zwiększa jego usuwanie z moczem. Hamuje też aktywność osteoklastów i ogranicza utratę masy kostnej.

Komórki macierzyste

Komórki macierzyste to niezróżnicowane komórki prekursorowe. Mogą ulegać nieograniczonym podziałom lub różnicować się w wyspecjalizowane komórki somatyczne. Ich właściwości znalazły zastosowanie w medycynie regeneracyjnej – wykorzystuje się je np. w leczeniu oparzeń i nowotworów hematopoetycznych. Są też pomocne w badaniu mechanizmów rozwoju chorób i w opracowywaniu nowych terapii.

Kortyzol

Kortyzol to hormon produkowany w korzy nadnerczy. Odpowiada za homeostazę organizmu i za przebieg reakcji na sytuację stresową. Wpływa m.in. na metabolizm wielu związków, równowagę wodno-elektrolitową, gospodarkę hormonalną, przebieg odpowiedzi immunologicznej.

Nadczynność tarczycy

Nadczynność tarczycy (hipertyreoza) jest zaburzeniem, w którym tarczyca produkuje za dużo hormonów w stosunku do potrzeb organizmu. Obok niedoczynności jest jedną z najczęstszych chorób endokrynologicznych, dotyczy ok. 1–2% dorosłych w Polsce. Chorują głównie kobiety w wieku 20–40 lat, u dzieci występuje rzadko. Szerszym pojęciem jest tyreotoksykoza oznaczająca zespół kliniczny rozwijający się w następstwie nadmiaru krążącej fT4 lub fT3. Może on pochodzić ze zwiększonej syntezy hormonów tarczycy, uwolnienia ich na skutek destrukcji miąższu (np. w zapaleniu tarczycy), albo przyjmowania preparatów hormonów tarczycy…

Nadnercza

Nadnercza (gruczoły nadnerczowe) to parzyste gruczoły wydzielania wewnętrznego zlokalizowane tuż nad górnymi biegunami nerek. W ich budowie można wyróżnić wewnętrzną część rdzeniową, która otoczona jest przez część zewnętrzną – korę nadnerczy. Rdzeń nadnerczy odpowiedzialny jest za produkcję katecholamin: noradrenaliny i adrenaliny oraz śladowych ilości dopaminy. Hormony tej części odgrywają znaczącą rolę w odpowiedzi na stres i czynniki zagrażające życiu…

Neuromodulatory

Neuromodulatory to związki wpływające na przekazywanie sygnałów między neuronami. Modyfikują one procesy przekaźnictwa synaptycznego i regulują pobudliwość neuronów. Są produkowane i wydzielane przez neurony ośrodkowego układu nerwowego. Grupa neuromodulatorów obejmuje szerokie spektrum substancji neuroaktywnych. Są to głównie neuropeptydy, ale również pochodne kwasu arachidonowego i cząsteczki gazów.

Niedoczynność tarczycy

Niedoczynność tarczycy jest najczęstszym zaburzeniem pracy gruczołu tarczowego, w którym powstaje zbyt mało T3 i T4 w stosunku do potrzeb organizmu. Stanowi zespół objawów klinicznych prowadzących do uogólnionego spowolnienia procesów metabolicznych i rozwoju obrzęku śródmiąższowego w tkance podskórnej, mięśniach i innych tkankach. Niedoczynność tarczycy występuje u ok. 5% dorosłych kobiet i ok. 1% mężczyzn. Częstość jej występowania wzrasta wraz z wiekiem, zwłaszcza u osób po 60 r.ż. Często dotyka również młodych dorosłych i dzieci…

Obrzęk śluzowaty (myxedema)

Obrzęk śluzowaty współwystępuje z chorobami tarczycy i wynika z długotrwałego niedoboru jej hormonów. Polega na odkładaniu się w skórze właściwej glikozaminoglikanów, które wiążą wodę, co powoduje obrzęk dotkniętego obszaru. Zazwyczaj jest objawem pogłębiającej się niedoczynności tarczycy, ale może występować w niektórych postaciach jej nadczynności. Często towarzyszy zapaleniu tarczycy o podłożu autoimmunologicznym.

Oksytocyna

Oksytocyna to hormon produkowany przez podwzgórze ssaków. Ma szerokie działanie zauważalne w obrębie ośrodkowego układu nerwowego i tkanek obwodowych. Wpływa na przebieg porodu i laktacji, odgrywa ważną rolę w homeostazie metabolicznej i regulacji układu sercowo-naczyniowego. Wpływa też na funkcjonowanie społeczne i tworzenie więzi.

Oś podwzgórze-przysadka-gonady (HPG)

Początek osi HPG stanowi podwzgórze. Tam, głównie w jądrze nadwzrokowym, znajdują się neurony syntetyzujące gonadoliberynę (GnRH, ang. gonadotropin-releasing hormone), która uwalniana jest do krążenia wrotnego przysadki w wyniosłości pośrodkowej. Hormon ten stymuluje uwalnianie gonadotropin: hormon luteinizujący (LH, ang. luteinizing hormone) oraz hormon folikulotropowy (FSH, ang. follicle-stimulating hormone) z przedniego płata przysadki. Te zaś, uwolnione do krążenia ogólnego, łączą się z receptorami w gonadach i stymulują produkcję hormonów płciowych (testosteronu, estradiolu i progesteronu)…

Oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA)

Oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA, ang. hypothalamic-pituitary-adrenal axis) to układ hormonalny składający się licznych wzajemnych powiązań strukturalnych i czynnościowych pomiędzy podwzgórzem, przysadką mózgową oraz gruczołem nadnerczowym. Dzięki ujemnemu sprzężeniu zwrotnemu w układzie tym zachodzi stała wymiana informacji. Oś HPA odgrywa istotną rolę w procesach zarówno adaptacji, jak i reakcji organizmu na stres. Układ podwzgórze-przysadka-nadnercza koordynuje wydzielanie glikokortykosteroidów (takich jak kortyzol) z kory nadnerczy do krwi…

Prolaktyna

Prolaktyna to uwalniany przez przysadkę mózgową hormon pełniący wiele funkcji w organizmie. Jego działanie obserwuje się w gruczołach piersiowych, prostacie, jajnikach, tkance tłuszczowej, wątrobie i w komórkach układu odpornościowego. Prolaktyna wchodzi w interakcje w czynnikami wzrostu i hormonami steroidowymi, stymulując wzrost i rozwój tkanek. U ssaków związana jest z produkcją mleka.