Układ nerwowy - NeuroExpert - Encyklopedia Neurofizjologii

Acetylocholina

Acetylocholina (Ach) – jeden z głównych neuroprzekaźników. Acetylocholina została opisana już na początku XX wieku, a jej odkrywcą był Henry Hallett Dale. W roku 1921 natomiast Otto Loewi (austriacki farmakolog), nadał jej nazwę i wskazał na istnienie przewodnictwa chemicznego. Tezę swoją potwierdził przeprowadzonym doświadczeniem, polegającym na umieszczeniu dwóch serc żab w pojemnikach, połączonych w taki sposób, aby możliwy był przepływ płynu fizjologicznego. Przy drażnieniu jednego z serc zaobserwował spowolnienie jego skurczów, które po jakimś czasie można było zaobserwować także w pracy drugiego serca.

Adenozyna

Adenozyna jest związkiem organicznym należącym do grupy nukleozydów purynowych. Zbudowana jest z cząsteczki adeniny połączonej za pomocą wiązania beta-N9-glikozydowego z pierwszym atomem węgla pierścienia rybozy. Występuje powszechnie we wszystkich komórkach organizmu, a także w przestrzeni międzykomórkowej, gdzie odgrywa rolę cząsteczki sygnałowej. Badacze sugerują, że ma ona duże znaczenie jako czynnik chroniący neurony przed uszkodzeniem, np. wskutek stresu oksydacyjnego.

Adrenalina

Adrenalina (epinefryna) jest aktywnym hormonem zwierzęcym oraz endogennym neuroprzekaźnikiem katecholaminowym. Synaptycznie pełni rolę neurotransmitera, natomiast po wydzieleniu do krwi – neurohormonu. Wytwarzanie adrenaliny jest możliwe dzięki gruczołom dokrewnym, powstającym podczas rozwoju zarodkowego z grzebienia nerwowego, głównie rdzeniowi nadnerczy, ale także ciałkom przyzwojowym i komórkom C tarczycy.

Akson

Akson jest rodzajem wypustki nerwowej odchodzącej od ciała neuronu, czyli perikarionu. Stanowi jeden z trzech elementów budujących komórkę nerwową. Dzięki niemu możliwe jest przekazywanie informacji z jednego neuronu do innych komórek nerwowych bądź do narządu wykonawczego, takiego jak gruczoł czy mięsień. Przepływ informacji wzdłuż aksonu może mieć różną prędkość, mieszczącą się w przedziale od kilku milimetrów do kilkuset milimetrów na sekundę.

Aminy biogenne

Aminy biogenne – związki pełniące funkcję neuroprzekaźników, do których zalicza się katecholaminy, serotoninę oraz histaminę. Ich prekursorami są aminokwasy. Synteza amin biogennych może mieć miejsce zarówno w zakończeniu nerwowym, jak i w ciele komórki, skąd są transportowane do zakończenia nerwowego wykorzystując szybki mechanizm transportu aksonalnego. Po uwolnieniu do przestrzeni międzysynaptycznej wykazują aktywność do chwili, w której zostaną zwrotnie wychwycone lub rozłożone przy pomocy enzymów.

Autonomiczny układ nerwowy

AUN odpowiada za podtrzymanie homeostazy organizmu na wszelkich jego płaszczyznach. Sympatyczna (współczulna) gałąź autonomicznego układu nerwowego odpowiedzialna jest za mobilizację. Przeprowadza zmiany fizjologiczne w tkankach i gruczołach, które optymalizują odpowiedzi behawioralne, szczególnie w sytuacjach kryzysowych oraz okolicznościach wymagających zwiększonej aktywności. Parasympatyczna (przywspółczulna) gałąź autonomicznego układu nerwowego odpowiada za czynności trawienne, odpoczynek oraz gromadzenie energii.

Bariera krew-mózg

Bariera krew-mózg – bariera hematoencefaliczna. To fizjologiczna bariera oddzielająca mózg od układu krążenia i reszty narządów występujących w organizmie. Termin “bariera krew-mózg” został wprowadzony do medycyny przez niemieckiego neurologa M. Lewandovskiego w XIX w. Dalsze badania, polegające na wprowadzeniu barwnika do krwiobiegu myszy, potwierdziły dodatkowo jej istnienie. Przeprowadził je niemiecki uczony Pul Erlich. Po wprowadzeniu barwnika, zaobserwował zabarwienie wszystkich narządów wewnętrznych oprócz mózgu.

Błona komórek nerwowych

Błona komórkowa jest elementem strukturalnym każdej komórki nerwowej. Zbudowana jest z dwóch warstw fosfolipidów, do których przyłączone są białka. Jej główna funkcja polega na rozdzieleniu środowiska wewnętrznego (występującego w komórce) od środowiska zewnętrznego (otaczającego komórkę). Zapewnia to integralność środowiska wewnętrznego, a także stanowi barierę dyfuzyjną i pośredniczy w wytwarzaniu potencjału elektrochemicznego.

Choroba Alzheimera

Choroba Alzheimera (AD – Alzheimer’s Disease) jest chorobą zwyrodnieniową mózgu, charakteryzującą się postępującymi zaburzeniami pamięci oraz zachowania, które wraz z upływem czasu uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie chorego. Jest najczęstszą przyczyną otępienia u osób po 65. roku życia, stanowi 40-70% wszystkich jego przypadków. Szacuje się, że na świecie na AD choruje nawet do 35 milionów osób. Jej dokładna patogeneza nie jest obecnie znana, wiadomo jednak, że do rozwoju tej choroby przyczynia się hiperfosforylacja białka tau i obecność złogów beta-amyloidu w neuronach.

Choroba Parkinsona

Choroba Parkinsona (PD) jest przewlekłą chorobą zwyrodnieniową mózgu. Objawia się przede wszystkim zaburzeniami ze strony ośrodka ruchowego i objawami pozamotorycznymi. Nazwa pochodzi od nazwiska londyńskiego lekarza Jamesa Parkinsona, który w 1817 r. rozpoznał i opisał najważniejsze objawy choroby – spowolnienie ruchowe, sztywność i drżenie. Częstotliwość występowania PD wzrasta wraz z wiekiem – najczęściej początek choroby obserwuje się między 65 a 70 rokiem życia. W Polsce choroba Parkinsona dotyka około 60-70 tysięcy osób.

Ciało kolankowate boczne

Ciało kolankowate boczne (ang. lateral geniculate nucleus, LGN) to jedno z jąder wzgórza. Bodźce sensoryczne odbierane przez wszystkie zmysły (poza zmysłem węchu) docierają do wzgórza, które następnie przesyła je do odpowiednich obszarów korowych. W przypadku wzroku projekcje ze wzgórza docierają do płata potylicznego kory nowej, przede wszystkim do pierwszorzędowej kory wzrokowej (V1).

Ciało migdałowate

Ciało migdałowate to znajdująca się w mózgu parzysta niewielka struktura, która odgrywa ważną rolę w procesach emocjonalnych, poznawczych i behawioralnych. Jest to skupisko neuronów ułożonych między biegunem części skroniowej a rogiem dolnym komory bocznej. Pierwszy opis ciała migdałowatego pojawił się na początku XIX wieku. Uznano je wtedy za odrębną część mózgowia.

Ciało modzelowate (Spoidło wielkie mózgu)

Ciało modzelowate (corpus callosum), zwane też spoidłem wielkim mózgu (commissura magna cerebri) jest największą strukturą łączącą półkule mózgu. Występuje wyłącznie u ssaków łożyskowych – pozostałe zwierzęta, w tym torbacze i ssaki jajorodne, są go pozbawione. W rozwoju zarodkowym powstaje ono na skutek zlania się przyśrodkowych powierzchni kory nowej. Miejsce ich połączenia przebijane jest przez aksony, które biegnąc z jednej półkuli do drugiej, łączą jednoimienne okolice mózgu.

Czwartorzędowa kora wzrokowa (v4)

Przez lata czwartorzędowa kora wzrokowa V4 była uznawana za obszar odpowiedzialny za percepcję koloru. Otrzymuje bowiem połączenia wejściowe głównie z obszarów V2 przetwarzających informacje o kolorze i kształcie. V4 wysyła projekcje do kory podskroniowej (ang. inferotemporal, IT), głównego ośrodka rozpoznawania obiektów. Wyniki współczesnych badań wskazują na to, iż pełni ona więcej funkcji. Jest kluczowa m.in. dla zjawiska stałości koloru oraz przebiegu procesów uwagowych.

Dendryt

Dendryty to jedne z dwóch rodzajów wypustek odchodzących od ciała komórki nerwowej, czyli perikarionu. Ich nazwa pochodzi, od greckiego słowa déndron oznaczającego drzewo i odnosi się do ich kształtu. W związku z istnieniem wypustek w neuronie mówi się często o jego biegunowości. W tym przypadku dendryty rozpatruje się jako biegun odbiorczy. To dzięki nim ciało komórki nerwowej otrzymuje informacje pochodzące z innych komórek nerwowych.

Depresja

Depresja jest chorobą, która przejawia się przewlekłym i dominującym pogorszeniem nastroju, zmniejszeniem energii i aktywności oraz utratą zainteresowań. Stanowi jedno z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych i jest główną przyczyną niepełnosprawności wynikającej ze stanu zdrowia, tuż za chorobą niedokrwienną serca. Rozpowszechnienie depresji w ciągu całego życia waha się w zakresie od 14,4 do 18%. Na świecie choruje ponad 350 milionów osób, a w Polsce około 1,5 miliona.

Długotrwałe osłabienie synaptyczne (LTD)

1. Czym jest LTD? Długotrwałe osłabienie synaptyczne (LTD, ang. long-term depression) to proces wygaszenia przekaźnictwa synaptycznego. Jest podstawowym elementem w procesie plastyczności synaptycznej. Zachodzi pod

Długotrwałe wzmocnienie synaptyczne (LTP)

Długotrwałe wzmocnienie synaptyczne (LTP, z ang. Long-term potentiation) jest szeroko badanym zjawiskiem obserwowanym w kilku regionach ośrodkowego układu nerwowego (OUN). LTP to mechanizm neuronalny, który stanowi podstawę tworzenia pamięci i uczenia się, powodujący zwiększenie intensywności przewodzenia synaptycznego. Polega on na intensyfikacji przekazywania sygnału pomiędzy dwoma aktywnymi neuronami.

Dopamina

Dopamina – jeden z głównych neuroprzekaźników. Pod względem budowy chemicznej jest związkiem organicznym należącym do grupy amin katecholowych, które to są podzespołem szerokiej grupy neuroprzekaźników nazywanych aminami biogennymi. Do związków katecholowych dopaminę można zaliczyć dlatego, że posiada ona strukturę pirokatechiny. Tę ostatnią stanowi pierścień benzenowy zawierający przyłączone do niego dwie grupy hydroksylowe (-OH) oraz grupę aminową (-NH2).

Drugorzędowa kora wzrokowa (V2)

Drugorzędowa kora wzrokowa (V2) otacza V1 i jest głównym odbiorcą jej projekcji. Jest to ostatni poziom układu wzrokowego, na którym za pomocą metod cytoarchitektonicznych rozróżnić można neurony otrzymujące informacje ze szlaków wielko- i drobnokomórkowych. V2 wysyła projekcje w dwa osobne, choć niezupełnie niezależne, regiony trzeciorzędowej kory wzrokowej V3. Informacje o ruchu bodźca przesyłane są do obszaru grzbietowego V3, a o jego kształcie i kolorze – do obszaru brzusznego V3.

Endorfiny

Endorfiny to substancje białkowe o charakterze neuroprzekaźników naturalnie obecnych w mózgu. Nazywane są także wewnętrznymi morfinami, ponieważ wykazują bardzo podobne działanie. Endorfiny odpowiadają za występowanie w naszym organizmie stanu euforii, odczuwanie zadowolenia z samych siebie oraz ogólnie dobre samopoczucie. Przez to nazywane są także “hormonami szczęścia”. Neurotransmitery te należą do peptydów, których mechanizm działania opiera się na łączeniu i aktywacji receptorów opioidowych, odpowiedzialnych również za działanie substancji takich jak morfina i heroina.

Kategoria encyklopedii: Układ nerwowy

Popularne słowa kluczowe