...

Mózgowie człowieka

Mózgowie człowieka dzieli się na pień mózgu, mózg i móżdżek. Każda z tych części kontroluje odrębne obszary funkcjonowania organizmu. Jego masa waha się od 1100 do 1700 g.

Spis treści:

Mózgowie stanowi część ośrodkowego układu nerwowego umieszczoną w jamie czaszki. W jego skład wchodzi mózg, móżdżek i rdzeń przedłużony. Wyróżnia się również inny jego podział: na mózg (obejmujący półkule mózgowe i część wzrokową podwzgórza) oraz pozostałą część – pień mózgu.

1. Powierzchnia górno-boczna mózgowia

Wypukłą powierzchnię górno-boczną mózgowia tworzą półkule mózgu, pokryte warstwą istoty szarej, zwaną płaszczem. Powierzchnia ta jest silnie pofałdowana i w jej obrębie przebiegają bruzdy, między którymi znajdują się wypukłe fałdy zwane zakrętami. Szereg zakrętów łączy się w większe jednostki anatomiczne, zwane płatami. Na powierzchni wypukłej półkul widoczne są 4 płaty, których nazwy pochodzą od przykrywających je kości sklepienia czaszki. Należą do nich: płat czołowy, ciemieniowy, skroniowy i potyliczny. Płat czołowy jest oddzielony od ciemieniowego bruzdą środkową, która biegnie nieco skośnie ku górze i do tyłu. Poniżej płata czołowego znajduje się bruzda boczna, odgraniczająca go od płata skroniowego. Najbardziej ku tyłowi znajduje się najmniejszy płat potyliczny. Od góry jest odgraniczony bruzdą ciemieniowo-potyliczną, a u dołu wcięciem przedpotylicznym znajdującym się na dolnym brzegu półkuli.

2. Powierzchnia podstawna mózgowia

Powierzchnia podstawna, czyli brzuszna, mózgowia utworzona jest przez dolne powierzchnie półkul oraz pnia mózgu. Kształtem odpowiada wewnętrznej powierzchni podstawy czaszki. Stanowi miejsce wyjścia większości nerwów czaszkowych, oprócz nerwu bloczkowego. W obrębie powierzchni podstawnej można wyróżnić część tylną, środkową i przednią. W części tylnej leży rdzeń przedłużony, powyżej którego znajduje się most. Most z boku zwęża się, przechodząc po każdej stronie w konar środkowy móżdżku. Z boku i ku tyłowi od rdzenia przedłużonego leży móżdżek. W części środkowej powierzchni podstawnej mózgowia, bezpośrednio nad górną krawędzią mostu, uwypuklają się odnogi mózgu, które stanowią podstawę konarów mózgu. W pobliżu znajdują się takie struktury jak guz popielaty, lejek oraz przysadka. Część środkowa zawiera skrzyżowanie wzrokowe, od którego odchodzą pasma wzrokowe oraz płat skroniowy półkuli mózgu. Z kolei w części przedniej powierzchni podstawnej widoczne są przedzielone szczeliną podłużną mózgu płaty czołowe. Z boku znajduje się obustronne pasmo węchowe, które ku przodowi poszerza się w opuszkę węchową, a z tyłu przechodzi w trójkąt węchowy. Bezpośrednio za trójkątem umiejscowiona jest istota dziurkowana przednia.

3. Mózgowie w płaszczyźnie pośrodkowej

Na przekroju mózgowia w płaszczyźnie pośrodkowej wyróżnić można kilka jego części. Najniżej widoczny jest rdzeń przedłużony, który ku górze przechodzi w most. W moście wyróżniamy część brzuszną wpuklającą się ku przodowi oraz część grzbietową zwróconą do dna komory bocznej. Ku tyłowi od rdzenia przedłużonego i mostu znajduje się móżdżek. Między mostem i rdzeniem przedłużonym a móżdżkiem znajduje się komora czwarta. Jej strop ku tyłowi wpukla się w stronę móżdżku, tworząc tzw. wierzch. Powyżej niego leży cienka nieparzysta blaszka – zasłona rdzeniowa górna, poniżej parzysta zasłona rdzeniowa dolna i splot naczyniówkowy komory czwartej. W przedłużeniu komory czwartej ku górze biegnie wąski wodociąg mózgu. Do przodu od niego biegną konary mózgu, a ku tyłowi blaszka pokrywy składająca się z parzystych wzgórków górnych i dolnych. Wodociąg mózgu ku przodowi przechodzi w komorę trzecią. W jej dolnej ścianie znajdują się części podwzgórza – ciała suteczkowate, guz popielaty z lejkiem oraz skrzyżowanie wzrokowe. Na bocznej ścianie komory trzeciej zlokalizowana jest bruzda podwzgórza oddzielająca podwzgórze od wzgórza. Na jej ścianie tylnej usytuowane jest spoidło tylne, spoidło uzdeczek oraz szyszynka. Ścianę przednią komory trzeciej tworzy blaszka krańcowa, łącząca się u góry ze spoidłem przednim. Bezpośrednio nad komorą trzecią znajduje się jej tkanka naczyniówkowa, a nad nią sklepienie oraz ciało modzelowate. Z przodu leży otwór międzykomorowy, łączący komorę trzecią z komorą boczną. Na zewnątrz od ciała modzelowatego znajduje się powierzchnia przyśrodkowa półkuli, na której widoczna jest bruzda ciała modzelowatego, bruzda obręczy, ciemieniowo-potyliczna i ostrogowa.

4. Podział ontogenetyczny mózgowia

Podział ten opiera się na rozwoju poszczególnych odcinków mózgowia z różnych pęcherzyków embrionalnych. Części składowe mózgowia odpowiadają pierwotnym pęcherzykom mózgowym, które dzielą się dalej na wtórne pęcherzyki. Należą do nich:

  • przodomózgowie, z którego rozwija się kresomózgowie i międzymózgowie
  • śródmózgowie, które nie ulega podziałowi na wtórne pęcherzyki, lecz daje początek pokrywie śródmózgowia po
  • stronie grzbietowej oraz konarom mózgu po stronie podstawnej
  • tyłomózgowie, które dzieli się na tyłomózgowie wtórne i rdzeniomózgowie

W dalszym rozwoju pęcherzyki wtórne nadal się przekształcają. Ostatecznie z kresomózgowia powstają półkule mózgu oraz kresomózgowie nieparzyste, z międzymózgowia – po stronie grzbietowej wzgórze i nadwzgórze, a po stronie podstawnej podwzgórze i niskowzgórze. Tyłomózgowie wtórne przekształca się w most i móżdżek, a rdzeniomózgowie – w rdzeń przedłużony.

5. Podział kliniczny

Według podziału klinicznego mózgowie dzielimy na mózg, móżdżek oraz pień mózgu.

5.1. Mózg

Mózgiem nazywamy struktury, które rozwinęły się z przodomózgowia – półkule mózgowe oraz część wzrokową podwzgórza. Każda półkula posiada 3 powierzchnie (górno-boczną, przyśrodkową i dolną), 3 brzegi (górny, dolny, przyśrodkowy) oraz 3 bieguny (czołowy, potyliczny i skroniowy). Są od siebie oddzielone szczeliną podłużną mózgu. Ich powierzchnię pokrywają fałdy zwane zakrętami mózgu, które są porozdzielane bruzdami i szczelinami. Bruzdy i zakręty stanowią granice 4 podstawowych płatów mózgu, które odpowiadają jednoimiennym kościom czaszki. Wyróżnia się więc płat czołowy, ciemieniowy, skroniowy oraz potyliczny. Półkule mózgu pokryte są cienką warstwą istoty szarej, zwaną korą mózgową. Stanowi ona skupienie ciał komórek nerwowych, zaś pod nią znajduje się istota biała zbudowana z włókien nerwowych.

5.2. Móżdżek

5.2.1 Budowa

Móżdżek leży nad komorą czwartą w tylnym dole czaszki, z tyłu od pnia mózgu. Jego górna powierzchnia jest oddzielona od półkul mózgu szczeliną poprzeczną. Jest zbudowany z części środkowej, zwanej robakiem, i dwóch półkul. Wyróżnia się 3 płaty móżdżku (przedni, tylny i grudkowo-kłaczkowy) oraz 9 płacików. Powierzchnia zewnętrzna móżdżku jest pokryta istotą szarą, tworzącą korę móżdżku, a głębiej znajduje się istota biała, zwana ciałem rdzennym. Wewnątrz istoty białej znajdują się jądra móżdżku (zębate, wierzchu, czopowate i kulkowate), których czynność jest kontrolowana przez korę móżdżku. Jądro wierzchu położone jest w obrębie robaka móżdżku najbardziej grzbietowo. Otrzymuje włókna nerwowe z kory móżdżku. Włókna wstępujące wysyła do jądra czerwiennego, a zstępujące do tworu siatkowatego i przez pęczek hakowaty do jądra przedsionkowego bocznego. Jądro kulkowate leży bocznie od jądra wierzchu. Otrzymuje włókna z komórek Purkiniego, a jego włókna biegną w pęczku hakowatym i konarze górnym móżdżku. Jądro czopowate położone jest we wnęce jądra zębatego. Z kolei jądro zębate jest jądrem najmłodszym filogenetycznie. Otrzymuje włókna z komórek Purkiniego, wysyła zaś włókna zębato-czerwienne do jądra czerwiennego. Móżdżek jest połączony z pniem mózgu za pomocą włókien istoty białej tworzących trzy parzyste konary – dolny, środkowy i górny. Konary górne łączą móżdżek ze śródmózgowiem. Biegnie w nich m.in. droga zębato-czerwienna oraz rdzeniowo-móżdżkowa przednia. Największe i dobrze odgraniczone są konary środkowe móżdżku, które łączą móżdżek z korą mózgu za pośrednictwem jąder mostu, tworząc drogę mostowo-móżdżkową. Konary dolne móżdżku łączą go z rdzeniem przedłużonym i dzielą się na część boczną i przyśrodkową. W części bocznej biegnie droga rdzeniowo-móżdżkowa tylna, opuszkowo-móżdżkowa oraz oliwkowo-móżdżkowa. W części przyśrodkowej znajduje się droga przedsionkowo-móżdżkowa, a wychodzi z niej droga móżdżkowo-przedsionkowa.

5.2.2. Funkcje

Móżdżek odpowiada za kontrolę ruchów organizmu, w tym proces koordynacji ruchowej oraz równowagi. Pośredniczy również w nauce zachowań motorycznych, takich jak np. jazda na rowerze. Filogenetycznie podzielić można móżdżek na móżdżek dawny, stary i nowy. Móżdżek dawny obejmujący jądro wierzchu i płat grudkowo-kłaczkowy odpowiada przede wszystkim za równowagę. Móżdżek stary zbudowany z jądra kulkowatego, jądra czopowatego oraz płata przedniego i tylnego uczestniczy w regulacji napięcia mięśni. Z kolei móżdżek nowy obejmujacy jądro zębate i część płata tylnego jest odpowiedzialny za połączenie z korą mózgową.

5.3. Pień mózgu

Pień mózgu składa się ze struktur tyłomózgowia – śródmózgowia, mostu i rdzenia przedłużonego. Pełni kluczową rolę w utrzymywaniu podstawowych czynności życiowych, przekazuje bodźce biegnące drogami wstępującymi i zstępującymi oraz wstępnie je selekcjonuje i moduluje. Wpływa na czynność móżdżku, struktur podkorowych, kory mózgu, układu autonomicznego i rdzenia kręgowego. Stąd wychodzi również większość nerwów czaszkowych. Prawidłowa czynność pnia mózgu zapewnia świadomą percepcję bodźców, krążenie krwi i oddychanie, stąd uszkodzenie tej części mózgu jest tożsame ze śmiercią człowieka. Ponadto w całym pniu mózgu rozproszony jest twór siatkowaty, niekiedy zwany korą pnia mózgu. Stanowi on sieć połączonych ze sobą neuronów, który rozciąga się od międzymózgowia do rdzenia przedłużonego, a następnie przechodzi w twór siatkowaty rdzenia kręgowego. Twór siatkowaty łączy się niemalże ze wszystkimi częściami ośrodkowego układu nerwowego. Oddziałuje na jądra nerwów czaszkowych i ośrodki autonomiczne oraz na stan aktywności kory mózgowej. Dodatkowo uczestniczy w regulacji stanu czuwania, snu i świadomości.

5.3.1. Śródmózgowie

Śródmózgowie jest najmniejszą częścią pnia mózgowego, łączącą międzymózgowie z mostem i móżdżkiem. Leży we wcięciu namiotu, a od strony tylnej przykryte jest półkulami mózgowymi i móżdżkiem. Jest zbudowane z 2 konarów mózgu i blaszki pokrywy śródmózgowia. W jego wnętrzu przebiega wąski kanał, zwany wodociągiem mózgu, który łączy komorę czwartą z komorą trzecią. Śródmózgowie jest częścią mózgowia regulującą zmysł wzroku i słuchu. Zawiera centrum regulacji napięcia mięśniowego i uczestniczy w kontroli i wykonywaniu ruchów. Ponadto jest zaangażowane w hamowanie odczuwania bólu i regulację rytmu okołodobowego. Stanowi również jeden z elementów układu nagrody, który wpływa na odczuwanie przyjemności, motywację i kontrolę zachowania.

5.3.2 Most

Most jest częścią pnia mózgu położoną między leżącym powyżej śródmózgowiem a rdzeniem przedłużonym poniżej, do przodu od móżdżku. W płaszczyźnie pośrodkowej na brzusznej powierzchni mostu w bruździe podstawnej biegnie tętnica podstawna mózgu, od której odchodzą tętnice zaopatrujące most. W wyniosłościach obok bruzdy tętnicy podstawnej znajdują się drogi piramidowe. Bocznym przedłużeniem mostu są konary środkowe móżdżku, wnikają tutaj również konary górne. Część grzbietowa mostu stanowi część dna dołu równoległobocznego, który stanowi dno komory czwartej. Most zawiera swoiste jądra, które są odpowiedzialne za procesy snu, czuwania, słuch, smak, równowagę i postawę ciała. Uczestniczą również w skojarzonych ruchach gałek ocznych, czuciu w obrębie twarzy oraz wydzielania śliny i łez. Znajduja się tutaj również jądra niektórych nerwów czaszkowych – twarzowego (n.VII), odwodzącego (n.VI) oraz trójdzielnego (n.V)

5.3.3. Rdzeń przedłużony

Rdzeń przedłużony leży na stoku (łac. clivus, pochyłej strukturze na wewnętrznej powierzchni podstawy czaszki) w tylnym dole czaszki. Ku dołowi przechodzi w rdzeń kręgowy, a jego podstawa łączy się z tylną częścią mostu. Granica między rdzeniem przedłużonym a kręgowym jest umowna – przyjmuje się, że przebiega przez otwór potyliczny wielki. Z tyłu od rdzenia przedłużonego i mostu znajduje się komora czwarta. W rdzeniu przedłużonym skupione są ośrodki nerwowe odpowiedzialne za funkcje odruchowe – ośrodek oddechowy, ruchowy, naczynioruchowy, sercowy, ssania, żucia, połykania. Oprócz tego rdzeń przedłużony zawiera ośrodki odpowiedzialne za wymioty, kichanie, kaszel, ziewanie oraz wydzielanie potu. Powyżej rdzenia przedłużonego znajduje się most, który składa się z włókien nerwowych i skupień istoty szarej. Skupia w sobie włókna nerwowe łączące korę mózgową z rdzeniem przedłużonym i kręgowym oraz z móżdżkiem.

6. Komory mózgowia

Wewnątrz mózgowia znajdują się komory, czyli zbiór przestrzeni płynowych odpowiedzialnych za produkcję i krążenie płynu mózgowo-rdzeniowego. Płyn mózgowo-rdzeniowy jest wytwarzany we wszystkich częściach układu komorowego, jednak jego głównym źródłem są sploty naczyniówkowe. Są to kosmkowate, silnie unaczynione twory, które wpuklają się do komór mózgowia. Płyn mózgowo-rdzeniowy krąży w obrębie układu komorowego – z komór bocznych przepływa do komory trzeciej, a stąd przez wodociąg mózgu do komory czwartej. Dalej przedostaje się na zewnątrz do przestrzeni podpajęczynówkowej przez znajdujące się w stropie komory czwartej otwory boczne i otwór pośrodkowy i wypełnia cały ośrodkowy układ nerwowy. Wyróżnia się cztery komory – parzystą komorę boczną, komorę trzecią i czwartą.

6.1. Komory boczne

Komory boczne powstają w półkulach mózgu należących do kresomózgowia. Mają kształt nieregularnej szczeliny, w której wyróżnić można część środkową oraz trzy rogi – przedni (położony w płacie czołowym), tylny (w płacie potylicznym) i dolny (w płacie skroniowym).

6.2. Komora trzecia

Komora trzecia rozwija się w nieparzystej części kresomózgowia oraz w międzymózgowiu. Jest wąską przestrzenią ustawioną w płaszczyźnie pośrodkowej mózgowia. Posiada liczne zachyłki – w ścianie dolnej zachyłek wzrokowy i zachyłek lejka, a w ścianie tylnej szyszynkowy i nadszyszynkowy. Dodatkowo na granicy ściany przedniej i górnej leży mały zachyłek trójkątny. Komora trzecia łączy się z komorami bocznymi otworem międzykomorowym, a z czwartą za pośrednictwem wodociągu mózgu umiejscowionego w śródmózgowiu.

6.3. Komora czwarta

Komora czwarta rozwija się w obrębie tyłomózgowia wtórnego i rdzeniomózgowia. Ma kształt piramidy, której podstawa jest skierowana ku przodowi, a szczyt zwany wierzchem – w stronę tylną. Ze środkowej części komory czwartej uwypuklają się w bok oraz nieco ku przodowi długie wąskie zachyłki boczne. Ku dołowi komora czwarta przechodzi w kanał środkowy.

7. Opony mózgowia

Mózgowie jest otoczone trzema błonami łącznotkankowymi, zwanymi inaczej oponami. Należą do nich leżąca najbardziej zewnętrznie opona twarda (twardówka), a głębiej kolejno opona pajęcza (pajęczynówka) oraz opona miękka (naczyniówka). Oddzielają one mózgowie i rdzeń kręgowy od struktur kostnych jamy czaszki i kanału kręgowego.

7.1. Opona twarda mózgowia

Opona twarda jest błoną włóknistą, która równocześnie stanowi okostną jamy czaszki. Wnika we wszystkie otwory, przez które przechodzą nerwy i naczynia. Jest ściśle zrośnięta z kośćmi podstawy czaszki, natomiast z kośćmi sklepiania jest połączona w sposób luźny i łatwo się od nich oddziela. Przez otwór wielki kości potylicznej przechodzi do kanału kręgowego, gdzie przedłuża się w oponę twardą rdzenia. Wewnątrz czaszki opona twarda tworzy trzy wyrostki – sierp mózgu, sierp móżdżku i namiot móżdżku. Sierp mózgu jest ustawiony w płaszczyźnie pośrodkowej i wchodzi do szczeliny podłużnej mózgu. Jego górny brzeg przyczepia się do wewnętrznej powierzchni kości czaszki wzdłuż bruzdy zatoki strzałkowej, a wolny brzeg nie dochodzi do ciała modzelowatego. Sierp móżdżku stanowi przedłużenie sierpa mózgu od guzowatości potylicznej do otworu wielkiego kości potylicznej. Jego wolny brzeg wchodzi pomiędzy półkule móżdżkowe. Z kolei namiot móżdżku jest ustawiony prawie poprzecznie i tworzy niejako dach ponad dołem tylnym czaszki. Oddziela on półkule móżdżku od płatów potylicznych półkul mózgowych.

7.2. Opona pajęcza mózgowia

Pajęczynówka jest cienką błoną łącznotkankową, oddzieloną od opony twardej przez szczelinowatą przestrzeń zwaną jamą podtwardówkową. Przylega do anatomicznych elementów znajdujących się w czaszce, np. sierpa i namiotu mózgu, czego efektem są zagłębienia w oponie odpowiadające tym strukturom. Przebiega nad zakrętami i bruzdami mózgowia, nie wnikając w nie. Od opony miękkiej pajęczynówkę oddziela bardzo wąska jama podpajęczynówkowa, która w niektórych miejscach poszerza się, tworząc zbiorniki podpajęczynówkowe. Do najważniejszych należą: zbiornik móżdżkowo-rdzeniowy, podstawny, międzykonarowy, skrzyżowania i kąta mostowo-móżdżkowego. Zbiorniki te pełnią funkcję ochronną wobec mózgowia, szczególnie w czasie urazów czy gwałtownych ruchów głową. W sąsiedztwie zatok opony twardej pajęczynówka tworzy kosmkowate wypustki, zwane ziarnistościami pajęczynówki. Wnikają one do zatok opony twardej i są głównym miejscem wchłaniania płynu mózgowo-rdzeniowego do krwi żylnej zatok opony twardej.

7.3. Opona miękka mózgowia

Opona miękka jest zrośnięta z powierzchnią zewnętrzną mózgu i pokrywa wszystkie jego zagłębienia, bruzdy i szczeliny. Zawiera liczne naczynia krwionośne tętnicze i żylne, które wnikają do tkanki mózgowej.

8. Podsumowanie

Bibliografia

  1. Bochenek A., Reicher M. Anatomia człowieka – Tom IV: Układ nerwowy ośrodkowy, wyd. I (II), Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1981
  2. Narkiewicz O., Moryś J. Neuroanatomia czynnościowa i kliniczna. Podręcznik dla studentów i lekarzy, wyd. 1 (dodruk), Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001, 2003
  3. Sylwanowicz W. Anatomia i fizjologia człowieka. Podręcznik dla średnich szkół medycznych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1980
  4. https://podyplomie.pl/wiedza/neurologia/016,osrodkowy-uklad-nerwowy
  5. https://neuroexpert.org/wiki/mozdzek/
Wesprzyj nas, jeśli uważasz, że robimy dobrą robotę!

Nieustannie pracujemy nad tym, żeby dostępne u nas treści były jak najlepszej jakości. Nasi czytelnicy mają w pełni darmowy dostęp do ponad 300 artykułów encyklopedycznych oraz ponad 700 tekstów blogowych. Przygotowanie tych materiałów wymaga jednak od nas dużo zaangażowania oraz pracy. Dlatego też jesteśmy wdzięczni za każde wsparcie członków naszej społeczności, ponieważ to dzięki Wam możemy się rozwijać i upowszechniać rzetelne informacje.

Przekaż wsparcie dla NeuroExpert.