...

Nerwy

Nerwy to pęczki włókien nerwowych, których zadaniem jest przewodzenie impulsów z receptorów do ośrodkowego układu nerwowego lub odwrotnie – z mózgowia i rdzenia kręgowego do efektorów.

Spis treści:

Nerwy są wydłużonymi, nieco spłaszczonymi cylindrycznymi tworami, których podstawowym zadaniem jest przewodzenie impulsów z receptorów (narządów odbiorczych) do ośrodkowego układu nerwowego oraz w kierunku przeciwnym – z mózgowia i rdzenia kręgowego do efektorów (narządów wykonawczych). Razem ze zwojami wchodzą w skład obwodowego układu nerwowego. W kierunku obwodowym stają się coraz cieńsze i oddają szereg odgałęzień. Zbudowane są z pęczków włókien nerwowych, które mogą być ruchowe, czuciowe i wegetatywne.

1. Podział nerwów

W układzie obwodowym wyróżniamy nerwy rdzeniowe i czaszkowe. Trzecią, odrębną grupę stanowią nerwy układu autonomicznego.

1.1. Nerwy rdzeniowe

Wyróżniamy 31 par nerwów rdzeniowych – 8 szyjnych, 12 piersiowych, 5 lędźwiowych, 5 krzyżowych i 1 guziczny. Powstają one z połączenia dwóch korzeni wychodzących z rdzenia kręgowego – przednich (ruchowych) i tylnych (czuciowych). Nerwy rdzeniowe oddają gałąź przednią i tylną, z których każda zawiera włókno czuciowe i ruchowe, gałęzie łączące do pnia współczulnego i gałąź oponową. Gałęzie przednie nerwów szyjnych, lędźwiowych, krzyżowych i nerwu guzicznego tworzą sploty (odpowiednio szyjny, ramienny i lędźwiowo-krzyżowy). Jedynie gałęzie przednie nerwów piersiowych biegną metamerycznie jako nerwy międzyżebrowe. Nerwy piersiowe, lędźwiowe i krzyżowe opuszczają kanał kręgowy poniżej jednoimiennych otworów, natomiast nerwy szyjne – powyżej nich.

1.2. Nerwy czaszkowe

Nerwy czaszkowe, zwane inaczej mózgowymi, rozpoczynają się w odpowiednich częściach mózgowia i przebiegają głównie w obrębie głowy. Wyróżniamy 12 par nerwów czaszkowych, które są oznaczane cyframi rzymskimi w kolejności początku ich przebiegu od strony czołowej do potylicznej. Są to kolejno:

  • n. I – nerw węchowy
  • n. II – nerw wzrokowy
  • n. III – nerw okoruchowy
  • n. IV – nerw bloczkowy
  • n. V – nerw trójdzielny
  • n. VI – nerw odwodzący
  • n. VII – nerw twarzowy
  • n. VIII – nerw przedsionkowo-ślimakowy
  • n. IX – nerw językowo-gardłowy
  • n. X – nerw błędny
  • n. XI – nerw dodatkowy
  • n. XII – nerw podjęzykowy

2. Budowa nerwów

Nerwy zbudowane są z pęczków włókien nerwowych. Ich zrąb stanowi tkanka łączna właściwa dzieląca się na onerwie, śródnerwie i nanerwie.

2.1. Włókna nerwowe

Głównym składnikiem nerwów są włókna nerwowe, które składają się z otoczonego osłonką aksonu, czyli wypustki odchodzącej od ciała komórki nerwowej. Ze względu na rodzaj i grubość posiadanej osłonki włókna dzielą się na typ A, B i C.

Typ A stanowią włókna mielinowe zbudowane z aksonu otoczonego osłonką mielinową wytwarzaną przez oligodendrocyty w ośrodkowym układzie nerwowym i komórki Schwanna w obwodowym układzie nerwowym. Są na ogół grubsze i przewodzą impulsy nerwowe szybciej niż włókna B i C (z prędkością 15-100 m/s). Włókna A dzielą się na podtypy IA (włókna ruchowe, unerwiające czuciowo wrzeciona nerwowo-mięśniowe), IB (unerwiające czuciowo wrzeciona nerwowo-mięśniowe i nerwowo-ścięgnowe oraz czucie dotyku i ucisku) oraz IC (odpowiadające za czucie bólu i temperatury).

Typ B to włókna mielinowe o mniejszej średnicy i mniejszych odległościach międzywęzłowych. Przewodzą one impulsy nerwowe ze średnią szybkością (3-14 m/s). Są włóknami przedzwojowymi układu autonomicznego.

Z kolei do typu C należą cienkie włókna bezmielinowe wolno przewodzące impulsy (0,5-2 m/s). Odpowiadają za czucie bólu i temperatury oraz stanowią włókna zazwojowe układu autonomicznego.

Z kolei ze względu na kierunek przewodzenia impulsów nerwowych, włókna dzielimy na dośrodkowe i odśrodkowe.

2.1.1. Włókna dośrodkowe

Włókna dośrodkowe, czyli czuciowe, aferentne, przewodzą impulsy nerwowe od receptorów do ośrodkowego układu nerwowego. Wyróżnia się ich 3 typy:

  • włókna eksteroreceptywne, które przewodzą impulsy z zewnętrznej powierzchni ciała; najliczniejsze w nerwach skórnych
  • włókna proprioceptywne, które rozpoczynają się głównie w narządach ruchu – kościach, stawach, więzadłach i mięśniach; odpowiadają za czucie głębokie
  • włókna interoceptywne, które są podstawą czucia trzewnego; przewodzą impulsy nerwowe z receptorów znajdujących się w trzewiach i w naczyniach krwionośnych; ich rolą jest informowanie ośrodkowego układu nerwowego o zmianach zachodzących w środowisku wewnętrznym

2.1.2. Włókna odśrodkowe

Włókna odśrodkowe, czyli ruchowe, eferentne, przewodzą impulsy nerwowe z układu ośrodkowego do narządów wykonawczych. Występują jako włókna ruchowe i autonomiczne. Włókna ruchowe, zwane inaczej somatomotorycznymi, unerwiają mięśnie poprzecznie prążkowane; rozpoczynają się w rogach przednich rdzenia kręgowego lub w jądrach ruchowych nerwów czaszkowych. Włókna autonomiczne (wegetatywne) przekazują impulsy z ośrodkowego układu nerwowego do mięśni gładkich (włókna wisceromotoryczne) i do gruczołów.

2.2. Onerwie

Onerwie jest łącznotkankową osłonką otaczającą pęczki włókien nerwowych. Zawiera naprzemiennie ułożone blaszki zawierające włókna (głównie kolagenowe) i fibroblasty. Pełni funkcję ochronną i mechaniczną oraz izoluje włókna nerwowe od zmian środowiska zewnętrznego. Zniszczenie onerwia skutkuje nieprawidłowościami w przewodzeniu nerwowym.

2.3. Śródnerwie

Śródnerwie, inaczej pochewka wewnątrzpęczkowa, jest delikatną tkanką łączną znajdującą się wewnątrz pęczka włókien nerwowych. Tworzy zarówno przegrody śródnerwowe, dzielące pęczek na szereg pęczków wtórnych, jak również osłonki pokrywające poszczególne włókna nerwowe.

2.4. Nanerwie

Nanerwie jest łącznotkankową pochewką zewnętrzną nerwu. Składa się głównie z podłużnie przebiegających pasm włókien klejodalnych. Na obwodzie nanerwie staje się luźniejsze i przechodzi w otaczające tkanki. Umożliwia to na ogół swobodne przesuwanie się nerwu w stosunku do otoczenia. W obrębie nanerwia przebiegają naczynia krwionośne, które wnikają stąd przez onerwie do przegród śródnerwowych i śródnerwia.

2.5. Zwoje nerwowe

Zwoje są to zgrupowania komórek nerwowych występujące w przebiegu nerwów, najczęściej w postaci wrzecionowato wydłużonych zgrubień. Otoczone są tkanką łączną, będącą w łączności z onerwiem. Komórki zwojowe mają różną budowę; w zwojach rdzeniowych przeważają komórki pozornie jednobiegunowe, a w zwojach układu autonomicznego – wielobiegunowe.

3. Przebieg nerwów

Początek nerwów znajduje się w ośrodkowym układzie nerwowym i w zwojach – czyli w miejscach, w których w ciałach neuronów rozpoczynają się włókna nerwowe. Z miejsca wyjścia podążają do zaopatrywanych narządów. Włókna nerwowe i pęczki mają nieco falisty przebieg, dzięki czemu mogą być do pewnego stopnia rozciągane. Bardzo często nerwy biegną razem z naczyniami krwionośnymi we wspólnej pochewce łącznotkankowej, tworząc powrózki naczyniowo-nerwowe. Nerwy najczęściej przebiegają po stronie zginaczy stawów, gdzie są lepiej chronione i mniej narażone na rozciąganie niż po stronie prostowników. Wyjątek stanowi nerw łokciowy przebiegający po stronie wyprostnej stawu łokciowego i nerw kulszowy znajdujący się po stronie wyprostnej stawu biodrowego. W swoim przebiegu nerwy oddają stopniowo mniejsze lub większe gałęzie, których nazwy pochodzą od zaopatrywanego przez nie narządu. Wyróżniamy zatem gałęzie mięśniowe, okostnowe, sercowe, skórne i trzewne. W wielu miejscach nerwy łączą się ze sobą, tworząc sploty (np. splot szyjny, ramienny czy lędźwiowo-krzyżowy). W ich obrębie dochodzi do wymiany włókien przechodzących z jednego nerwu do drugiego.

4. Porażenia

Zależnie od rodzaju włókien przebiegających w nerwach, porażenie może skutkować przerwaniem czynności czuciowej, ruchowej i wegetatywnej.

4.1. Zaburzenia czuciowe

W wyniku podrażnienia włókien czuciowych może dojść do zaburzenia czucia pod postacią bólu i przeczulicy. Wskutek fizjologicznego lub anatomicznego przerwania ciągłości nerwów pojawiają się objawy ubytkowe, takie jak niedoczulica lub znieczulenie. Obszar niedoczulicy lub znieczulenia na ogół nie odpowiada zakresowi unerwienia uszkodzonego nerwu.

4.2. Zaburzenia ruchowe

Uszkodzenie włókien ruchowych powoduje zaburzenia ruchowe pod postacią niedowładu lub porażenia zaopatrywanych przez nie mięśni. Przy uszkodzeniu nerwów obwodowych dodatkowo dochodzi do zmniejszenia napięcia mięśni i do ich zaniku.

4.3. Zaburzenia czynności neurowegetatywnej

Uszkodzenie włókien układu autonomicznego skutkuje zaburzeniami naczynioruchowymi i troficznymi oraz zaburzeniami wydzielania potu. Zaburzenia naczynioruchowe przy całkowitym przerwaniu nerwu objawiają się rozszerzeniem naczyń włosowatych, co powoduje zaczerwienienie i podwyższenie temperatury skóry w obszarze zaopatrywania uszkodzonego nerwu. Przy długotrwałym uszkodzeniu nerwu skóra może być blada lub zasiniona, o obniżonej temperaturze. Zaburzenia wydzielania potu mogą przejawiać się nadmiernym lub zbyt małym wydzielaniem potu. Z kolei zaburzenia troficzne występują przy porażeniach dotyczących rąk i stóp. W ich przebiegu w obrębie skóry i jej przydatków pojawiają się liczne zmiany, takie jak wysychanie i wygładzenie skóry, wypadanie włosów, zmiany barwnikowe, owrzodzenia skóry czy zmiany w obrębie paznokci. Uszkodzenie włókien układu autonomicznego może przejawiać się również zaburzeniem czynności mięśni wewnętrznych gałki ocznej, zaburzeniem wydzielania łez i śliny czy czynności pęcherza moczowego.

Bibliografia

  1. Bochenek A., Reicher M. Anatomia człowieka – Tom V: Układ nerwowy obwodowy. Układ nerwowy autonomiczny. Powłoka wspólna. Narządy zmysłów., wyd.VI, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 2010
  2. Narkiewicz O., Moryś J. Neuroanatomia czynnościowa i kliniczna. Podręcznik dla studentów i lekarzy, wyd. 1 (dodruk), Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001, 2003
  3. Sylwanowicz W. Anatomia i fizjologia człowieka. Podręcznik dla średnich szkół medycznych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1980
Wesprzyj nas, jeśli uważasz, że robimy dobrą robotę!

Nieustannie pracujemy nad tym, żeby dostępne u nas treści były jak najlepszej jakości. Nasi czytelnicy mają w pełni darmowy dostęp do ponad 300 artykułów encyklopedycznych oraz ponad 700 tekstów blogowych. Przygotowanie tych materiałów wymaga jednak od nas dużo zaangażowania oraz pracy. Dlatego też jesteśmy wdzięczni za każde wsparcie członków naszej społeczności, ponieważ to dzięki Wam możemy się rozwijać i upowszechniać rzetelne informacje.

Przekaż wsparcie dla NeuroExpert.