Kategoria encyklopedii: Neurotransmitery

Adenozyna jest związkiem organicznym należącym do grupy nukleozydów purynowych. Zbudowana jest z cząsteczki adeniny połączonej za pomocą wiązania beta-N9-glikozydowego z pierwszym atomem węgla pierścienia rybozy. Występuje powszechnie we wszystkich komórkach organizmu, a także w przestrzeni międzykomórkowej, gdzie odgrywa rolę cząsteczki sygnałowej. Badacze sugerują, że ma ona duże znaczenie jako czynnik chroniący neurony przed uszkodzeniem, np. wskutek stresu oksydacyjnego.

Adrenalina (epinefryna) jest aktywnym hormonem zwierzęcym oraz endogennym neuroprzekaźnikiem katecholaminowym. Synaptycznie pełni rolę neurotransmitera, natomiast po wydzieleniu do krwi – neurohormonu. Wytwarzanie adrenaliny jest możliwe dzięki gruczołom dokrewnym, powstającym podczas rozwoju zarodkowego z grzebienia nerwowego, głównie rdzeniowi nadnerczy, ale także ciałkom przyzwojowym i komórkom C tarczycy.

Aminy biogenne – związki pełniące funkcję neuroprzekaźników, do których zalicza się katecholaminy, serotoninę oraz histaminę. Ich prekursorami są aminokwasy. Synteza amin biogennych może mieć miejsce zarówno w zakończeniu nerwowym, jak i w ciele komórki, skąd są transportowane do zakończenia nerwowego wykorzystując szybki mechanizm transportu aksonalnego. Po uwolnieniu do przestrzeni międzysynaptycznej wykazują aktywność do chwili, w której zostaną zwrotnie wychwycone lub rozłożone przy pomocy enzymów.

Dopamina – jeden z głównych neuroprzekaźników. Pod względem budowy chemicznej jest związkiem organicznym należącym do grupy amin katecholowych, które to są podzespołem szerokiej grupy neuroprzekaźników nazywanych aminami biogennymi. Do związków katecholowych dopaminę można zaliczyć dlatego, że posiada ona strukturę pirokatechiny. Tę ostatnią stanowi pierścień benzenowy zawierający przyłączone do niego dwie grupy hydroksylowe (-OH) oraz grupę aminową (-NH2).

Endorfiny to substancje białkowe o charakterze neuroprzekaźników naturalnie obecnych w mózgu. Nazywane są także wewnętrznymi morfinami, ponieważ wykazują bardzo podobne działanie. Endorfiny odpowiadają za występowanie w naszym organizmie stanu euforii, odczuwanie zadowolenia z samych siebie oraz ogólnie dobre samopoczucie. Przez to nazywane są także “hormonami szczęścia”. Neurotransmitery te należą do peptydów, których mechanizm działania opiera się na łączeniu i aktywacji receptorów opioidowych, odpowiedzialnych również za działanie substancji takich jak morfina i heroina.

Kwas glutaminowy (Glu) to pięciowęglowy, dikarboksylowy aminokwas endogenny o charakterze kwasowym. W warunkach fizjologicznych występuje on w przewadze w formie anionu – glutaminianu, stąd te dwa terminy są stosowane zamiennie. Jest to główny neuroprzekaźnik pobudzający, który stanowi najobszerniejszy system neurotransmisyjny w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN). Wykorzystuje go aż od 35% do 40% synaps…

GABA – (kwas γ-aminomasłowy) jeden z głównych neuroprzekaźników. Ze względu na budowę chemiczną jest zaliczany do aminokwasów. Synteza GABA polega na dekarboksylacji jednego z aminokwasów, jakim jest kwas glutaminowy. Reakcja ta zachodzi przy udziale enzymu dekarboksylazy glutaminianowej. Jego ilość w mózgu jest wielokrotnie większa (ok. 1000 razy) w porównaniu do amin biogennych i acetylocholiny. Z właściwym działaniem GABA związane są dwa rodzaje receptorów oznaczanych odpowiednio: GABA-A i GABA-B…

Oksydaza monoaminowa (monoaminooksydaza, MAO) to enzym flawinowy występujący niemal we wszystkich tkankach organizmu ssaków. Odgrywa on istotną rolę w regulacji ośrodkowego układu nerwowego (OUN), ponieważ katalizuje oksydacyjną degradację monoamin. Na poziomie komórkowym monoaminooksydaza zlokalizowana jest w zewnętrznej błonie mitochondrialnej. Substratami MAO są endogenne aminy o charakterze neuroprzekaźników i hormonów, takie jak dopamina, adrenalina, noradrenalina i serotonina…

Neuropeptydy – peptydy endogenne syntetyzowane i wydzielane przez komórki układu nerwowego, pełniące funkcję neuroprzekaźników. Ich synteza ma miejsce w ciele komórki nerwowej, skąd są dalej transportowane wzdłuż aksonu do zakończeń synaptycznych. Terminem tym określa się olbrzymią grupę związków wielkocząsteczkowych, które wywierają bezpośredni wpływ na inne neurony. W odróżnieniu od klasycznych neuroprzekaźników charakteryzują się wolniejszym oraz bardziej długotrwałym działaniem…

Neuroprzekaźniki – (neuromodulatory, neurotransmitery) substancje chemiczne odpowiedzialne za transmisję sygnału pomiędzy komórkami nerwowymi. Są uwalniane w synapsie i stymulują działanie innych komórek występujących w organizmie. Większość neuronów jest w stanie wytwarzać dwa lub więcej typów neuroprzekaźników. Obecnie liczba znanych neuroprzekaźników jest ogromna – szacuje się, że jest ich ponad 100. Zostały one sklasyfikowane i podzielone na poszczególne grupy ze względu na to jaki element budowy zawierają, a dokładniej ze względu na ich przynależność chemiczną…

Neuroprzekaźniki aminokwasowe – aminokwasy występujące w organizmie, które pełnią rolę przenośników informacji w układzie nerwowym. Związki te można podzielić na dwie grupy: aminokwasy o działaniu pobudzającym oraz aminokwasy hamujące. Do grupy aminokwasów pobudzających zalicza się przede wszystkim: kwas L-glutaminowy (glutaminian) oraz kwas L-asparaginowy (asparaginian). Ten drugi pełni rolę neuroprzekaźnika tylko w niektórych warunkach. Oba aminokwasy działają pobudzająco na receptory należące do grupy receptorów glutaminergicznych. W układzie nerwowym spotyka się glutaminergiczne receptory jonotropowe oraz metabotropowe…

Noradrenalina (norepinefryna) jest aktywnym hormonem oraz endogennym neuroprzekaźnikiem katecholaminowym. To mediator chemiczny uwalniany na noradrenergicznych zakończeniach nerwowych. Miejscem wytwarzania norepinefryny są pozazwojowe neurony adrenergiczne, komórki chromochłonne rdzenia nadnerczy oraz ośrodkowy układ nerwowy. Noradrenalina bierze udział w procesach konsolidacji pamięci, wzmacnia przetwarzanie danych zmysłowych, zwiększa uwagę oraz poprawia formowanie i odzyskiwanie pamięci długotrwałej i roboczej…

Serotonina – (5-hydroksytryptamina, 5-HT) jest jednym z głównych neuroprzekaźników. Ze względu na budowę chemiczną należy do grupy amin biogennych. Jej bezpośrednim prekursorem jest L-tryptofan, aminokwas egzogenny, który jest przyjmowany wraz z posiłkiem, a synteza zachodzi w dwóch etapach. Pierwszy polega na przekształceniu L-tryptofanu w 5-hydroksytryptofan, który katalizuje enzym zwany hydroksylazą tryptofanu. Następnie 5-hydroksytryptofan ulega dekarboksylacji, zachodzącej pod wpływem dekarboksylazy 5-hydroksotryptofanowej, w wyniku czego otrzymywana jest serotonina…

Układ cholinergiczny zaangażowany jest przede wszystkim w regulację wyższych funkcji korowych związanych z pamięcią, uczeniem się, koncentracją i uwagą. W obrębie układu cholinergicznego wyróżnia się neurony cholinergiczne, anatomiczne struktury cholinergiczne, neuroprzekaźnik acetylocholinę oraz receptory cholinergiczne. Neurony cholinergiczne to komórki nerwowe, które syntetyzują i uwalniają acetylocholinę (ACh). Neurony cholinergiczne tworzą: liczne synapsy w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN), zakończenia wszystkich włókien przedzwojowych układu autonomicznego (przywspółczulnego i współczulnego), zakończenia wszystkich przywspółczulnych włókien zazwojowych…

W obrębie układu dopaminergicznego wyróżnia się neurony dopaminergiczne, anatomiczne struktury dopaminergiczne, neuroprzekaźnik dopaminę oraz receptory dopaminergiczne. Jedną z ważniejszych ról, jakie przypisuje się temu układowi, jest regulacja motoryki. Ponadto układ dopaminergiczny reguluje czynności motywacyjne i emocjonalne, procesy pamięciowe, pracę zegara biologicznego oraz rozmnażanie. Wzmożona transmisja dopaminergiczna jest cechą wspólną większości środków psychoaktywnych i warunkuje rozwój uzależnienia. Neurony dopaminergiczne to grupy komórek nerwowych, które syntetyzują, magazynują i uwalniają dopaminę…

Układ glutaminergiczny to jeden z głównych systemach neuroprzekaźnictwa pobudzającego. Odgrywa istotną rolę w procesach neuroplastyczności, uczenia się i tworzenia śladów pamięciowych. Jest kluczowym elementem długotrwałego wzmocnienia synaptycznego (LTP). Pełni też ważną funkcję w regulacji osi stresu.