Encyklopedia

Podwzgórze

Podwzgórze (hypothalamus) to niewielka struktura, ważąca zaledwie 4 g i stanowiąca 1% objętości mózgu. Jednak jej wpływ na cały organizm jest nieproporcjonalnie wielki. Pełni ona rolę głównego ośrodka regulującego funkcje autonomiczne, endokrynne, somatyczne i emocjonalne, które są niezbędne dla utrzymania homeostazy – względnej stałości środowiska wewnętrznego ciała człowieka. Bariera krew-mózg, uniemożliwiająca przedostawanie się niektórym substancjom z krwi do płynu mózgowia, jest w obrębie podwzgórza niekompletna. Umożliwia mu to otrzymywanie bezpośrednich informacji m. in. o osmolarności osocza czy poziomie glukozy we krwi…

Półkule mózgu

Półkule mózgu (łac. hemisphaeria cerebri) – zewnętrzna część mózgowia o kształcie owalnej bryły, przedzielonej na pół, silnie pofałdowanej i pokrytej licznymi wgłębieniami – bruzdami, pomiędzy którymi znajdują się przestrzenie zwane zakrętami. Szczelina podłużna całkowicie oddziela od siebie prawą i lewą półkulę w części przedniej (czołowej) i tylnej (potylicznej). W części środkowej, na dnie szczeliny podłużnej, znajduje się spoidło wielkie zwane również ciałem modzelowatym – grube pasmo istotny białej i licznych dróg nerwowych, które stanowi główne połączenie strukturalne i funkcjonalne pomiędzy półkulami…

Pozytonowa tomografia emisyjna (PET)

PET wykorzystuje promieniowanie jonizujące do obrazowania aktywności metabolicznej wewnątrz organizmu. Wymaga podania pacjentowi niewielkiej dawki substancji promieniotwórczej, która emituje pozytrony wychwytywane przez detektory. Technika ta znalazła szerokie zastosowanie m.in. w diagnostyce chorób układu krążenia i w badaniach funkcjonalnych mózgu.

Prążkowie

Prążkowie stanowi część kresomózgowia parzystego. Składa się z jądra ogoniastego i skorupy będącej częścią jądra soczewkowatego. Obie te struktury są określane wspólną nazwą ze względu na taką samą budowę wewnętrzną. Prążkowie należy do jąder podstawnych mózgu, czyli grupy jąder wysyłających projekcje do kory mózgowej, wzgórza i pnia mózgu. Uczestniczą w kontroli ruchów, procesów poznawczych, emocji i w procesie uczenia się. Jądro ogoniaste stanowi skupienie istoty szarej o wydłużonym, podkowiasto zgiętym kształcie. Zajmuje prawie całą długość komory bocznej między wyściółką a torebką wewnętrzną…

Prokalcytonina

Prokalcytonina to produkowane głównie w komórkach C tarczycy białko. Jego poziom wzrasta przy infekcjach bakteryjnych, grzybiczych lub pasożytniczych oraz w stanach zapalnych. Prokalcytonina wykorzystywana jest jako marker stanu zapalnego w diagnostyce uogólnionej odpowiedzi zapalnej, zakażeń bakteryjnych i nowotworów, a także w transplantologii.

Prolaktyna

Prolaktyna to uwalniany przez przysadkę mózgową hormon pełniący wiele funkcji w organizmie. Jego działanie obserwuje się w gruczołach piersiowych, prostacie, jajnikach, tkance tłuszczowej, wątrobie i w komórkach układu odpornościowego. Prolaktyna wchodzi w interakcje w czynnikami wzrostu i hormonami steroidowymi, stymulując wzrost i rozwój tkanek. U ssaków związana jest z produkcją mleka.

Prostaglandyny

Prostaglandyny to grupa hormonów parakrynnych o bardzo dużej aktywności biologicznej. Występują we wszystkich tkankach i płynach ustrojowych. Odgrywają bardzo ważną rolę w funkcjonowaniu całego organizmu, w tym układu odpornościowego, nerwowego, pokarmowego, rozrodczego czy sercowo-naczyniowego.

Przeciwciała

Przeciwciała (immunoglobuliny; Ig) to glikoproteiny wykazujące zdolność do swoistego wiązania się z antygenami. Stanowią główny mechanizm efektorowy odpowiedzi odpornościowej typu humoralnego. Immunoglobuliny są syntetyzowane i wydzielane przez komórki plazmatyczne (pobudzone limfocyty B) w odpowiedzi na stymulujące działanie antygenów. W organizmie immunoglobuliny występują w formie wolnej (niezwiązanej) lub w formie związanej. Wolne immunoglobuliny powszechnie występują w płynach ustrojowych (m.in. krwi, limfie, łzach, mleku). Ich obecność wykazano również w tkankach i błonach śluzowych. W formie związanej immunoglobuliny występują na powierzchni limfocytów B, gdzie pełnią rolę receptora (ang. B-cell receptor, BCR)…

Przekaźniki wtórne

Wtórne przekaźniki sygnałów (ang. second messengers) to wewnątrzkomórkowe cząsteczki wydzielane w dużych ilościach w odpowiedzi na aktywację receptora. Regulują metabolizm komórki. Do grupy wtórnych przekaźników sygnałów należą m.in. cAMP, cGMP, tlenek azotu i jony wapnia. Wyróżnia się przekaźniki rozpuszczalne w wodzie (np. cAMP, jony wapnia) oraz przekaźniki rozpuszczalne w tłuszczach (np. diacyloglicerol). Wtórne przekaźniki sygnałów to związki o niewielkiej masie cząsteczkowej. Powstają dzięki aktywności enzymów odpowiedzialnych za fuzję liganda (czynnika aktywującego) z receptorem na powierzchni komórki…

Przewodzenie impulsu nerwowego

Impuls nerwowy, czyli fala depolaryzacji wynikająca z przepływu jonów przez błonę komórkową, to podstawowa forma przesyłania informacji w neuronie. Początkiem tego zjawiska jest pobudzenie komórki pod wpływem określonego bodźca. Wywołana w ten sposób zmiana potencjału elektrycznego wokół błony komórkowej przemieszcza się wzdłuż aksonu i dociera do snapsy.

Przysadka mózgowa

Przysadka mózgowa (hypophysis cerebri) jest niewielkim gruczołem dokrewnym o masie ok. 0,6 g. Zlokalizowana jest w zagłębieniu kości klinowej czaszki zwanym siodłem tureckim, nieco poniżej podwzgórza, z którym łączy się za pomocą struktury zwanej lejkiem (infundibulum). Dawniej przypuszczano, zapewne ze względu na jej położenie, że odpowiada ona za wytwarzanie śluzu jamy nosowej. Stąd też jej wcześniejsza łacińska nazwa glandula pituitaria (łac. pituita – śluz). Dziś wiadomo, że jej rola jest dużo istotniejsza. Przysadka stanowi swoisty ośrodek kontrolujący pracę pozostałych gruczołów wewnątrzwydzielniczych, jak również integrujący ich działanie z impulsami z układu nerwowego…

Przytarczyce

Przytarczyce to niewielkie gruczoły sąsiadujące z tarczycą. Produkują parathormon, którego rolą jest kontrolowanie poziomu wapnia we krwi. Niedoczynność przytarczyc skutkuje niedostatecznym wytwarzaniem tego hormonu i obniżeniem poziomu wapnia. Natomiast przy ich nadczynności może dojść do osłabienia kości.

Rak jajnika

Rak jajnika jest nowotworem złośliwym. Rozwija się najczęściej z komórek nabłonka powierzchniowego jajnika. Jest to jeden z najczęściej diagnozowanych nowotworów ginekologicznych. Cechuje się dość wysoką śmiertelnością, spowodowaną głównie późnym wykrywaniem. Do czynników ryzyka należą wiek, uwarunkowania genetyczne, brak ciąż oraz długotrwała stymulacja owulacji.

Rak piersi

Rak piersi to najczęściej występujący u kobiet nowotwór złośliwy. Rozwija się głównie w przewodach mlecznych lub w zrazikach. Czynniki ryzyka to uwarunkowania genetyczne, otyłość, spożywanie alkoholu, brak aktywności fizycznej i ekspozycja na estrogeny.

Rdzeń kręgowy

Już u wczesnych kręgowców – lancetników – można zaobserwować strukturę przypominającą rdzeń kręgowy. Jest to cewka nerwowa, położona wzdłuż ciała i spoczywająca na strunie grzbietowej. W toku ewolucji tak cewka nerwowa, jak i struna grzbietowa uległy licznym zmianom, przekształcając się u późniejszych grup zwierząt w rdzeń kręgowy i kręgosłup. U człowieka rdzeń kręgowy (medulla spinalis) położony jest w kanale kręgowym wewnątrz kręgosłupa. W początkowym okresie rozwoju biegnie przez całą jego długość, jednak później wzrost kręgosłupa na długość przebiega szybciej niż wzrost rdzenia kręgowego. Z tego powodu rdzeń nie wypełnia kanału kręgowego całkowicie, ale kończy się na wysokości pierwszych kręgów lędźwiowych…

Rdzeń przedłużony

Rdzeń przedłużony (łac. medulla oblongata) stanowi część tyłomózgowia, a konkretniej rdzeniomózgowia, która łączy rdzeń kręgowy z mostem. Razem z mostem i śródmózgowiem współtworzy pień mózgu. W rdzeniu przedłużonym skupione są ośrodki nerwowe odpowiedzialne za funkcje odruchowe – ośrodek oddechowy, ruchowy, naczynioruchowy, sercowy, ssania, żucia, połykania. Nazywane są one ośrodkami życiowymi, ponieważ ich uszkodzenie z reguły kończy się śmiercią. Oprócz tego zawiera ośrodki odpowiedzialne za wymioty, kichanie, kaszel, ziewanie oraz wydzielanie potu. Rdzeń przedłużony leży na stoku (łac. clivus, pochyłej strukturze na wewnętrznej powierzchni podstawy czaszki) w tylnym dole czaszki…

Receptory jonotropowe

Receptory jonotropowe są rodzajem receptorów błonowych, które służą do przekazywania informacji między komórkami. Są sprzężone z kanałami jonowymi, co umożliwia dwukierunkowy przepływ jonów przez błony. Przekazywanie sygnału za pomocą receptorów jonotropowych nazywane jest szybkim przekaźnictwem synaptycznym. Historia odkrycia receptorów jonotropowych rozpoczęła się pod koniec XIX wieku, kiedy to Emil Du Bois-Reymond odkrył, że impulsy elektryczne przemieszczają się wzdłuż włókien nerwowych. W 1902 roku Julius Bernstein zaproponował teorię przekazywania impulsów nerwowych przez zmiany w przepuszczalności błony komórkowej dla jonów…

Receptory LRP

Receptory dla lipoprotein o małej gęstości znajdują się m.in. na neuronach i komórkach wątroby. Pełnią przede wszystkim funkcje sygnalizacyjne i transportowe. Wykazują działanie plejotropowe, gdyż wiążą ponad 30 różnych ligandów. Uczestniczą w metabolizmie lipoprotein i pomagają w utrzymaniu homeostazy cholesterolu, ale mogą także być czynnikiem patogenezy choroby Alzheimera.

Receptory metabotropowe

Receptory metabotropowe to grupa receptorów umiejscowionych w błonie komórkowej, które regulują funkcjonowanie kanałów jonowych poprzez aktywację białka G bez potrzeby indukcji wtórnych przekaźników. Przesyłanie sygnałów przez receptory metabotropowe jest znacznie wolniejsze niż w przypadku receptorów jonotropowych. Ich pobudzenie wywołuje długo trwający potencjał postsynaptyczny. Do receptorów metabotropowych należą przede wszystkim receptory dopaminy D1 i D5. Historia odkrycia receptorów metabotropowych rozpoczęła się w latach 70. XX wieku, kiedy to naukowcy zaczęli zwracać uwagę na istnienie rodzajów receptorów innych niż dotychczas poznane receptory jonotropowe…

Receptory neuroprzekaźników

Receptory neuroprzekaźników – są nimi białka, które stanowią nieodłączny element błon komórkowych. Każdy z nich działa specyficznie i selektywnie w stosunku do różnych neuroprzekaźników. Ze względu na mechanizm przekazywania informacji oraz na odmienną budowę, można je podzielić na dwie główne klasy: receptory jonotropowe, stanowią je kanały białkowe, które w momencie podrażnienia, poprzez wydzielenie przez komórkę danego neuroprzekaźnika, ulegają otwarciu. Umożliwiają tym samym swobodny przepływ jonów z jednej strony błony na drugi i odwrotnie. W wyniku tego zabiegu zmianie ulega potencjał błony postsynaptycznej. Przekaźnictwo wykorzystujące receptory jonotropowe jest nazywane szybkim przekaźnictwem synaptycznym…

Receptory PPAR

Receptory PPAR pełnią funkcję czynników transkrypcyjnych i odpowiadają za regulację ekspresji genów. Odgrywają ważną rolę w metabolizmie glukozy i lipidów, zachowaniu równowagi energetycznej, różnicowaniu, proliferacji i apoptozie komórek oraz w kształtowaniu odpowiedzi immunologicznej i przebiegu reakcji zapalnej. Aktywność ich agonistów wykorzystuje się w farmakoterapii.

Popularne słowa kluczowe