Rak jajnika

Rak jajnika to nowotwór złośliwy rozwijający się w tkankach jajnika, najczęściej z komórek nabłonka powierzchniowego. Jest jednym z częściej diagnozowanych nowotworów ginekologicznych i charakteryzuje się wysoką śmiertelnością, głównie z powodu późnego wykrycia. Do czynników ryzyka należą wiek, uwarunkowania genetyczne (np. mutacje w genach BRCA1 i BRCA2), brak ciąż oraz długotrwała stymulacja owulacji. Objawy są często niespecyficzne i obejmują bóle brzucha, wzdęcia, uczucie pełności oraz zmiany w rytmie wypróżnień. Diagnostyka obejmuje ultrasonografię, markery nowotworowe (np. CA-125) oraz biopsję. Leczenie zależy od zaawansowania choroby i obejmuje chirurgię, chemioterapię oraz, w niektórych przypadkach, terapie celowane. Wczesne wykrycie znacznie poprawia rokowania.

1. Epidemiologia i etiologia raka jajnika

1.1.Epidemiologia

Rak jajnika jest jednym z najczęstszych nowotworów ginekologicznych i stanowi istotne wyzwanie zdrowotne na świecie. Według danych epidemiologicznych, każdego roku diagnozuje się około 239 tysięcy nowych przypadków, w tym około 3700 w Polsce. Rak jajnika, ze względu na wysoki wskaźnik śmiertelności, należy do najbardziej śmiertelnych nowotworów u kobiet. Jego zaawansowane stadium w momencie rozpoznania, które dotyczy aż 75% przypadków, bezpośrednio przyczynia się do trudności w skutecznym leczeniu i pogarsza rokowania pacjentek. Choroba najczęściej dotyka kobiety w wieku okołomenopauzalnym i postmenopauzalnym, choć może występować także u młodszych pacjentek [1,2].

1.2. Etiologia

Rak jajnika jest chorobą wieloczynnikową, w której istotną rolę odgrywają zarówno czynniki genetyczne, które odpowiadają za około 15% przypadków, jak i środowiskowe.

Czynniki ryzyka [2,3]:

• mutacje genów BRCA1 i BRCA2: Kobiety z tymi mutacjami są narażone na znacznie wyższe ryzyko zachorowania
• brak ciąż, niska płodność, wielokrotne poronienia – są istotnym czynnikiem ryzyka wystąpienia raka jajnika, co prawdopodobnie wiąże się z możliwością wystąpienia nieprawidłowości w komórkach jajowych
• wczesne rozpoczęcie miesiączkowania i późne zakończenie cyklu miesiączkowego – prawdopodobnie z powodu dłuższej ekspozycji na hormony płciowe
• endometrioza
• zespół policystycznych jajników
• nadmierna masa ciała
• palenie papierosów
• narażenie na promieniowanie jonizujące: ryzyko wzrasta szczególnie przy napromienianiu obszaru jajników (średnio 1,8 razy)
• grupa krwi A jest częściej związana z występowaniem raka jajnika niż grupa 0, B i AB
• choroby endokrynologiczne: schorzenia tarczycy występują trzykrotnie częściej u kobiet z rakiem jajnika niż w populacji kontrolnej

Czynniki ochronne [2,3]:

• stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej
• redukuje ryzyko raka jajnika już po 6 miesiącach stosowania
• używanie antykoncepcji przez co najmniej 5 lat zmniejsza ryzyko zachorowania o 50%, a efekt ochronny utrzymuje się do 10 lat po zaprzestaniu stosowania – mechanizm ochronny tłumaczy się zahamowaniem uszkodzeń związanych z owulacją, takich jak pękanie pęcherzyka jajnikowego
• wielokrotne ciąże

W etiologii raka jajnika znaczenie mają zarówno czynniki biologiczne, jak i styl życia. Wiedza na temat tych zależności jest kluczowa w działaniach profilaktycznych oraz w ocenie ryzyka u kobiet z grup podwyższonego ryzyka [2,3].

2. Objawy raka jajnika

Rak jajnika, szczególnie w początkowym stadium, rozwija się często w sposób bezobjawowy. Dlatego większość przypadków diagnozowana jest dopiero w zaawansowanych stadiach choroby. Objawy, gdy już występują, są niespecyficzne i mogą sugerować inne, łagodniejsze schorzenia, co dodatkowo utrudnia wczesne rozpoznanie.

Najczęściej występujące symptomy obejmują:

• objawy ze strony układu pokarmowego – wzdęcia, powiększenie obwodu brzucha, uczucie pełności, odbijanie, zaparcia lub biegunki
• objawy bólowe – ból w podbrzuszu oraz w obrębie miednicy i brzucha
• problemy urologiczne – parcie na pęcherz, trudności w oddawaniu moczu wynikające z ucisku na sąsiednie narządy
• krwawienia z pochwy: występujące niezależnie od cyklu miesiączkowego
• ogólne objawy systemowe: uczucie ciągłego zmęczenia

W bardziej zaawansowanych stadiach raka jajnika może pojawić się płyn w jamie brzusznej (wodobrzusze) oraz wzrost stężenia antygenu CA-125 we krwi, co stanowi ważny marker diagnostyczny. Dodatkowo mogą występować nieregularne miesiączki, niestrawność, uczucie sytości po spożyciu niewielkiej ilości jedzenia, a także objawy wynikające z ucisku na inne narządy [2,4].

Większość z wymienionych objawów może również występować u kobiet, które nie są dotknięte rakiem jajnika. Ich zwiększona częstotliwość i nasilenie powinny skłonić do pilnej konsultacji lekarskiej. Wczesne rozpoznanie, mimo niespecyficzności objawów, znacząco poprawia rokowanie pacjentek [2,4].

3. Typy raka jajnika

Rak jajnika to zróżnicowana pod względem biologicznym i klinicznym grupa nowotworów. Wyróżnia się dwa główne typy: Typ I i Typ II, które różnią się częstością występowania, tempem wzrostu, wrażliwością na leczenie oraz rokowaniem. Typ I, obejmujący 25% przypadków, rozwija się wolno, charakteryzuje się rzadszymi nawrotami i lepszym rokowaniem. Typ II, występujący w 75% przypadków, jest agresywny, szybko rośnie, wykazuje wysoką wrażliwość na chemioterapię, ale wiąże się z gorszym rokowaniem. Precyzyjne określenie typu nowotworu ma kluczowe znaczenie dla doboru odpowiedniego leczenia i przewidywania przebiegu choroby.

Typ I (25% przypadków) [5]:

• typy histologiczne – rak surowiczy G1 i G2, rak endometrioidalny G1 i G2, rak śluzowy, rak jasnokomórkowy, rak Brennera.
• cechy molekularne – obecność mutacji KRAS, PTEN, BRAS, PAX8.
• charakterystyka kliniczna:
  • zazwyczaj rozpoznawany na wcześniejszych etapach zaawansowania
  • wolne tempo wzrostu
  • mała wrażliwość na chemioterapię, ale rzadsze nawroty
  • dobre rokowanie – 80% pacjentek przeżywa 5 lat od diagnozy

Typ II (75% przypadków) [5]:

• typy histologiczne – rak surowiczy G3, rak endometrioidalny G3, rak niezróżnicowany G3, mięsakorak
• cechy molekularne – obecność mutacji TP53
• charakterystyka kliniczna:
  • najczęściej diagnozowany w III i IV stopniu zaawansowania
  • szybkie tempo wzrostu
  • wysoka wrażliwość na chemioterapię, ale skłonność do szybkich nawrotów
  • złe rokowanie – 90% pacjentek umiera z powodu choroby

4. Diagnostyka raka jajnika

Diagnostyka raka jajnika pozostaje znaczącym wyzwaniem klinicznym, głównie ze względu na niespecyficzność objawów w początkowych stadiach choroby oraz brak skutecznych metod przesiewowych. Wykrycie choroby w zaawansowanym stadium często ogranicza możliwości leczenia i pogarsza rokowanie. Kluczowymi elementami procesu diagnostycznego są wywiad lekarski, badanie fizykalne, badania obrazowe, markery nowotworowe oraz diagnostyka histopatologiczna.

4.1. Wywiad i badanie fizykalne

Wywiad medyczny [3,4]:

• szczególną uwagę zwraca się na historię chorób nowotworowych w rodzinie, w tym przypadki raka jajnika, piersi czy innych nowotworów związanych z mutacjami w genach BRCA1 i BRCA2
• ważne jest także uwzględnienie czynników ryzyka, takich jak wiek, liczba ciąż, stosowanie hormonalnej terapii zastępczej czy styl życia

Badanie ginekologiczne [3,4]:

• obejmuje ocenę palpacyjną narządów miednicy, co pozwala na wykrycie guzów, torbieli lub innych nieprawidłowości w obrębie przydatków
• umożliwia także ocenę konsystencji, ruchomości i bolesności zmian, co może sugerować ich charakter (łagodny lub złośliwy)

Kompleksowe podejście do wczesnej diagnostyki raka jajnika wymaga połączenia tych elementów z zaawansowanymi metodami obrazowymi i laboratoryjnymi, co umożliwia bardziej precyzyjną ocenę ryzyka i planowanie dalszego postępowania [3,4].

4.2. Badania obrazowe

4.2.1. USG ginekologiczne (transwaginalne)

Pierwszym etapem diagnostyki w ocenie patologii jajników jest badanie ultrasonograficzne z wykorzystaniem efektu Dopplera (USG). Jest to metoda nieinwazyjna, bezpieczna, a w rękach doświadczonych operatorów charakteryzuje się wysoką dokładnością. Umożliwia różnicowanie zmian łagodnych i złośliwych poprzez ocenę wielkości, kształtu oraz struktury guza, w tym zawartości torbieli i cech naczyniowych [3,6].

USG przezpochwowe charakteryzuje się wysoką czułością w wykrywaniu zmian patologicznych. Narzędzie to ma za zadanie zobrazowanie struktury jajników, dlatego jest pomocne w wykrywaniu wczesnych stadiów raka jajnika. Ultrasonografia pozwala na dokładne zobaczenie wnętrza ciała i ewentualnych nieprawidłowości, takich jak torbiele, guzy czy zmiany w unaczynieniu jajników. Choć USG nie ma najwyższej specyficzności, w praktyce często łączy się je z oceną markerów nowotworowych, takich jak CA-125, co bardzo poprawia dokładność diagnostyki. Tego typu strategia jest szczególnie ważna w przypadku pacjentek znajdujących się w grupie podwyższonego ryzyka [3,6].

4.2.2. Tomografia komputerowa (TK)

Tomografia komputerowa (TK) jest jedną z kluczowych metod obrazowania stosowanych w diagnostyce raka jajnika. Pozwala na szczegółową ocenę zmian patologicznych, w tym ich wielkości, kształtu, gęstości i rozległości. Metoda ta jest szczególnie przydatna w ocenie stopnia zaawansowania choroby, obecności przerzutów do węzłów chłonnych, otrzewnej czy narządów odległych, a także w planowaniu leczenia. Jest bardziej czuła niż ultrasonografia w wykrywaniu zmian złośliwych, osiągając czułość na poziomie 85–97%, w zależności od badania. Dzięki zastosowaniu kontrastu możliwe jest dokładniejsze zobrazowanie unaczynienia zmian oraz różnicowanie pomiędzy łagodnymi a złośliwymi guzami [6,7].

Pomimo wysokiej czułości, TK wykazuje nieco niższą specyficzność niż ultrasonografia, co może prowadzić do konieczności dalszej diagnostyki w przypadkach niejednoznacznych. Niemniej jednak, dzięki możliwości oceny rozległości zmian, TK stanowi nieodzowny element kompleksowej diagnostyki raka jajnika [6,7].

4.2.3. Rezonans magnetyczny (MRI)

Magnetyczny rezonans jądrowy (MRI) pełni zasadniczą rolę zarówno w diagnostyce, różnicowaniu jak i ocenie zaawansowania raka jajnika. Metoda ta jest szczególnie pomocna w sytuacji, gdy rezultaty ultrasonografii nie są do końca jasne. MRI pozwala na dokładne obrazowanie anatomii miednicy, a także ocenę charakteru zmian, które obejmują jajniki. Jest to możliwe dzięki wysokiej rozdzielczości przestrzennej i wyraźnemu kontrastowi tkanek.

MRI pozwala odróżnić zmiany łagodne od złośliwych, ponieważ rozpoznaje takie cechy jak grubość ścian torbieli, obecność przegród, a także lite komponenty guza. Zmiany nowotworowe bardzo często posiadają pewne typowe cechy, do których należą gęste masy z martwicą, nieregularne zgrubienia ścian, wodobrzusze oraz przerzuty do otrzewnej. Dlatego pomocne są nowoczesne technologie obrazowania, takie jak dyfuzyjne obrazowanie rezonansu magnetycznego (DW-MRI) oraz dynamiczne obrazowanie z kontrastem (DCE-MRI). Technologie te są przydatne w ocenie właściwości guza, zarówno pod kątem funkcji, jak i biochemii. DW-MRI bada ruchliwość cząsteczek wody, która wskazuje na gęstość komórek w guzie. Z kolei DCE-MRI umożliwia analizę ukrwienia guza, co ma znaczenie przy sprawdzeniu jego złośliwości i monitorowaniu odpowiedzi na leczenie. Dzięki tym metodom MRI jest także pomocne w śledzeniu rozprzestrzeniania się nowotworu, co wspiera dokładne planowanie operacji.

Obrazowanie za pomocą rezonansu magnetycznego pozwala zidentyfikować przerzuty do węzłów chłonnych, wątroby i otrzewnej. Dodatkowo MRI umożliwia sprawdzenie, jak nowotwór wpływa na sąsiednie narządy. Jest to ważne narzędzie w kontrolowaniu skuteczności leczenia zwłaszcza w przypadku, gdy choroba nawraca. MRI jest wybierane szczególnie u młodszych pacjentek, z uwagi na mniejsze promieniowanie jonizujące. Wadą MRI są koszty. Dodatkowo jest to metoda mniej dostępna i czasochłonna w porównaniu np. do tomografii komputerowej. W związku z tym w praktyce klinicznej zazwyczaj MRI uzupełnia się o inne metody diagnostyczne takie jak ultrasonografia lub tomografia komputerowa. Połączenie różnych technik obrazowania umożliwia na precyzyjne ocenienie zmian. Pomaga to w lepszym dopasowaniu leczenia [8,9,10].

4.3. Markery nowotworowe

Diagnostyka raka jajnika bazuje na zastosowaniu markerów nowotworowych. Wskaźniki te odgrywają znaczącą rolę w rozpoznawaniu, obserwacji, a także prognozowaniu przebiegu choroby. Najbardziej znanym markerem nowotworowym jest CA-125. Wskaźnik ten jest stosowany do monitorowania nawrotów choroby oraz oceny efektywności leczenia. Należy zaznaczyć, że nie zawsze podwyższony poziom CA-125 wiąże się z występowaniem nowotworu w organizmie. Może on być zauważalny także w innych schorzeniach, takich jak endometrioza lub zapalenie miednicy mniejszej. Ponadto w ostatnich latach pojawił się marker HE4 (Human Epididymis Protein 4), który charakteryzuje się większą specyficznością w porównaniu do CA-125, szczególnie w odróżnianiu zmian złośliwych od łagodnych. Dlatego łączenie markerów CA-125 i HE4 w ramach algorytmu ROMA (Risk of Ovarian Malignancy Algorithm) pozwala na dokładniejsze określenie ryzyka nowotworowego. Istnieją także inne markery nowotworowe, takie jak YKL-40, osteopontyna oraz czynniki angiogenezy (np. VEGF), które mogą być przydatne we wczesnym wykrywaniu raka jajnika oraz poprawie przewidywań dotyczących leczenia. Coraz większy rozwój zaawansowanych technologii, takich jak proteomika oraz rozwój paneli markerów nowotworowych pozwalają na nowe możliwości w diagnostyce i dostosowaniu indywidualnych terapii [3,11,12].

4.4. Badania genetyczne

Badania genetyczne są niezwykle ważne zarówno w diagnostyce, jak i leczeniu raka jajnika, zwłaszcza w przypadku pacjentek z mutacjami BRCA1 oraz BRCA2. U osób tych ryzyko zachorowania jest bowiem znacznie większe niż u osób bez tych mutacji. Dlatego wykrycie tych mutacji umożliwia wprowadzenie odpowiednich środków zapobiegawczych i leczenia choroby. Wczesna identyfikacja mutacji genów BRCA1 i BRCA2 pozwala przeprowadzenie zabiegów profilaktycznych, takich jak usunięcie jajowodów i jajników. Działanie to znacznie zmniejsza ryzyko rozwoju choroby nowotworowej. Ponadto rozpoznanie tych mutacji genetycznych umożliwia dobór efektywnej terapii, np. zastosowanie inhibitorów PARP [13].

4.5. Diagnostyka histopatologiczna:

Kluczowy element diagnostyki raka jajnika stanowi histopatologia. Umożliwia ona klasyfikację nowotworów, ocenę ich złośliwości i przewidywanie przebiegu choroby. Wyróżnia się dwie główne grupy nowotworów. Nowotwory typu 1, które obejmują niskozróżnicowane guzy surowicze, śluzowe, jasnokomórkowe i endometrioidalne. Te zmiany rozwijają się wolno, zwykle są diagnozowane we wczesnych stadiach i mają lepsze rokowanie. Natomiast nowotwory typu 2 obejmują wysoko zróżnicowane guzy surowicze (HGSC), rakomięsak i niezróżnicowane nowotwory. Charakteryzują się agresywnym wzrostem, częstym wykrywaniem w zaawansowanych stadiach i gorszym rokowaniem [14].

Techniki histopatologiczne umożliwiają różnicowanie guzów na podstawie cech morfologicznych, takich jak atypia jądrowa, aktywność mitotyczna czy wzory wzrostu (np. charakterystyczny wzór w kształcie paznokci w guzach jasnokomórkowych). Immunohistochemia, stosowana do wykrywania markerów takich jak CK7, wspiera identyfikację specyficznych podtypów nowotworów i różnicowanie od przerzutów. Histopatologia dostarcza podstawowych informacji, które pomagają w personalizacji leczenia i ocenie rokowania pacjentek z rakiem jajnika [14].

5. Leczenie raka jajnika

5.1. Chirurgia cytoredukcyjna i chemioterapia

Leczenie raka jajnika opiera się na dwóch głównych filarach: chirurgii cytoredukcyjnej oraz chemioterapii. W zależności od stadium zaawansowania choroby, stosuje się różne strategie terapeutyczne.

Głównym celem chirurgii cytoredukcyjnej jest usunięcie jak największej ilości tkanki nowotworowej. Maksymalna cytoredukcja (brak widocznych pozostałości guza) jest kluczowym czynnikiem zwiększającym przeżycie pacjentek, szczególnie w stadium III i IV choroby. W przypadku wczesnych stadiów raka można wykonać jednostronną salpingo-ooforektomię z zachowaniem macicy i zdrowego jajnika, szczególnie u młodszych pacjentek [14].

Standardowe schematy chemioterapii obejmują związki platyny (karboplatynę lub cisplatynę) w połączeniu z taksanami, takimi jak paklitaksel. Terapia ta jest skuteczna zarówno w leczeniu choroby pierwotnej, jak i w nawrotach. Chemioterapia neoadiuwantowa może być stosowana przed operacją w celu zmniejszenia masy guza. Z kolei u pacjentek z zaawansowaną chorobą można rozważyć chemioterapię dootrzewnową. Podawanie chemioterapii do jamy otrzewnej pozwala bowiem na uzyskanie wyższego stężenia leku w miejscu występowania guza [14].

Istotną rolę odgrywają również terapie ukierunkowane. W tych strategiach stosuje się inhibitory PARP, takie jak olaparib, są skuteczne u pacjentek z mutacjami BRCA1/2, wspomagając naprawę uszkodzeń DNA w komórkach nowotworowych. Z kolei bevacizumab, inhibitor angiogenezy, ogranicza rozwój naczyń krwionośnych guza, poprawiając kontrolę choroby [14].

Każda strategia terapeutyczna wymaga indywidualnego podejścia, które uwzględnia wiek, stan zdrowia pacjentki oraz stadium choroby. Kluczowe jest również monitorowanie odpowiedzi na leczenie oraz regularne badania kontrolne, żeby wcześnie wykrywać nawroty choroby. Współpraca interdyscyplinarna zespołu medycznego odgrywa znaczącą rolę w skutecznej terapii raka jajnika [14].

5.2. Radioterapia

Radioterapia nie jest obecnie standardem leczenia raka jajnika ze względu na ograniczoną skuteczność w porównaniu z chemioterapią oraz ryzyko powikłań popromiennych. Jednak nowe techniki, takie jak modulacja intensywności wiązki (IMRT) i radiochirurgia stereotaktyczna, pozwoliły na wzrost zainteresowania tą metodą w wyselekcjonowanych przypadkach.

Radioterapia wykorzystywana jest w celu leczenia uzupełniającego i konsolidującego. Terapia radiacyjna stosowana jest po operacji i chemioterapii w celu podtrzymania remisji u pacjentek z wczesnym rakiem jajnika lub minimalną chorobą resztkową. Jednak wciąż wymaga dalszych badań. Kolejnym zastosowaniem tego leczenia jest radioterapia ratująca, która jest wykorzystywana w wybranych przypadkach nawrotów i lokalnych zmian chorobowych. Radioterapia ta może być stosowana samodzielnie lub w połączeniu z chemioterapią i zabiegami cytoredukcyjnymi. Umożliwia ona dłuższą kontrolę miejscową choroby. Z kolei radioterapia paliatywna jest pomocna w przypadku pacjentek z zaawansowanym rakiem jajnika. Stosowana jest w celu łagodzenia objawów takich jak ból, krwawienie, duszność czy przerzuty do kości i mózgu. Techniki takie jak CyberKnife pozwalają na dokładne napromienianie, ponieważ dostarczają wysokich dawek promieniowania do zmian nowotworowych przy równoczesnym minimalizowaniu uszkodzeń zdrowych tkanek wokół guza [15].

Radioterapia ma pewne przeszkody, takie jak ograniczona tolerancja zdrowych tkanek, takich jak nerki, wątroba lub jelita, na promieniowanie, a także dość wysoki odsetek nawrotów choroby, szczególnie w zaawansowanych stadiach nowotworu. Należy podkreślić, że nowoczesne metody napromieniowania znacznie poprawiają bezpieczeństwo tego rodzaju terapii. Jednak jej pełna rola nadal wymaga dalszych badań w celu leczenia raka jajnika. Powinno się ustalić, które pacjentki mogą odnieść najwięcej korzyści z tego rodzaju leczenia. Obecnie radioterapia jest wykorzystywana głównie w leczeniu paliatywnym lub ratującym życie w wybranych przypadkach i pod nadzorem lekarzy [15].

6. Profilaktyka raka jajnika

Profilaktyka raka jajnika obejmuje różnorodne strategie mające na celu zmniejszenie ryzyka zachorowania na ten nowotwór. Stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych przez co najmniej pięć lat może obniżyć ryzyko raka jajnika o około 50% . Dodatkowo, karmienie piersią, zwłaszcza przez rok lub dłużej, może również przyczyniać się do zmniejszenia ryzyka. W przypadku kobiet z mutacjami genów BRCA1 lub BRCA2 zaleca się rozważenie profilaktycznej salpingo-ooforektomii, czyli chirurgicznego usunięcia jajników i jajowodów, co znacząco redukuje ryzyko rozwoju raka jajnika. Jednak decyzja o takim zabiegu powinna być dokładnie omówiona z lekarzem, biorąc pod uwagę potencjalne korzyści i skutki uboczne. Regularne badania ginekologiczne są kluczowe w wczesnym wykrywaniu ewentualnych zmian. Chociaż nie ma standardowych testów przesiewowych dla raka jajnika, badania obrazowe, takie jak np. ultrasonografia przezpochwowa, mogą być pomocne w monitorowaniu stanu jajników, zwłaszcza u kobiet z grupy podwyższonego ryzyka [3,16,17,18,19].

Ryzyko rozwoju raka jajnika jest ściśle powiązane ze stylem życia. W celu jego ograniczenia pomocne może okazać się utrzymanie prawidłowej masy ciała, regularna aktywność fizyczna oraz dobrze zbilansowana zdrowa dieta, a także unikanie używek takich jak alkohol czy tytoń – podobnie jak ma to miejsce w przypadku innych nowotworów. Jednak należy pamiętać, że te działania nie gwarantują całkowitej ochrony przed rakiem jajnika. Profilaktyka opiera się na rozpoznaniu czynników ryzyka, badaniach genetycznych dla osób znajdujących się w grupie wysokiego narażenia na wystąpienie choroby oraz stosowaniu odpowiednich metod zmniejszających prawdopodobieństwo zachorowania, takich jak profilaktyczne zabiegi chirurgiczne u osób z mutacjami BRCA. Edukacja dotycząca wczesnych objawów choroby, a także monitorowanie osób z grup podwyższonego ryzyka stanowi znaczącą rolę w zapobieganiu rozwoju raka jajnika [3,16,17,18,19].