Encyklopedia

Reelina

Reeliny to glikoproteiny należące do cząsteczek adhezyjnych. Występują głównie w mózgu, ale można je znaleźć również w tkankach obwodowych. Uczestniczą w migracji neuronów i regulują plastyczność synaptyczną. Zmiany w ich ilości i działaniu mogą prowadzić do patologii układu nerwowego.

Rezonans magnetyczny (MRI)

Rezonans magnetyczny (MRI, ang. magnetic resonance imaging) to nieinwazyjna metoda diagnostyczna, która wykorzystuje pole magnetyczne i fale radiowe do uzyskania szczegółowych obrazów tkanek i narządów wewnętrznych. MRI jest jednym z najważniejszych narzędzi diagnostycznych w medycynie, a jego zastosowanie obejmuje różne dziedziny, w tym neurologię, ortopedię, kardiologię i onkologię.

Rozwój embrionalny układu nerwowego

Początkowe etapy rozwoju układu nerwowego przebiegają podobnie u wszystkich kręgowców i stanowią odzwierciedlenie drogi ewolucyjnej. Poszczególne obszary mózgu powstają w różnym tempie. Najwcześniej kształtują się struktury odpowiedzialne za przebieg i kontrolę podstawowych czynności życiowych organizmu – krążenia krwi, oddychania czy prostych odruchów. Podczas gdy rozwój obszarów takich jak rdzeń kręgowy czy nakrywka śródmózgowia dokonuje się już pierwszych trzech miesiącach życia zarodkowego, półkule mózgowe i móżdżek dojrzewają później i wolniej…

Rytm dobowy

Rytm dobowy (także rytm okołodobowy, ang. circadian rhythm) to cykl zmian w przebiegu procesów życiowych organizmu powtarzający się w przybliżeniu co 24 godziny, obserwowany zarówno w funkcjonowaniu roślin, jak i zwierząt. Pozwala on na adaptację organizmu do aktualnej pory dnia na poziomie fizjologii i zachowania. Indywidualny, dobowy rytm funkcjonowania, który wyznacza preferencję organizmu dotyczącą optymalnego wzorca samopoczucia i funkcjonowania w ciągu doby, nazywamy chronotypem. Początkowo obiektem badań dotyczących rytmów dobowych były głównie rośliny – szybkość ich wzrostu czy zamykanie i rozchylanie płatków o określonej porze dnia. Następnie badania poszerzono o obserwacje zwierząt i ich zachowania…

Rytm snu i czuwania

Rytm snu i czuwania jest kluczowy dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Dzięki niemu możliwe jest dostosowanie licznych procesów, takich jak apetyt, tempo metabolizmu czy temperatura ciała, do zmieniających się warunków zewnętrznych. Zaburzenia tego rytmu negatwnie wpływają na wszystkie aspekty funkcjonowania psychicznego i fizycznego.

Selektyny

Selektyny to białka o właściwościach adhezyjnych, powiązane z błonami cytoplazmatycznymi. Ich uwalnianie do krwiobiegu jest skutkiem stanu zapalnego. Selektyny biorą udział m.in. w transporcie białych krwinek do ognisk zapalnych, kontroli migracji komórek układu odpornościowego, hamowaniu procesów nowotworzenia czy patogenezie chorób sercowo-naczyniowych.

Serotonina

Serotonina – (5-hydroksytryptamina, 5-HT) jest jednym z głównych neuroprzekaźników. Ze względu na budowę chemiczną należy do grupy amin biogennych. Jej bezpośrednim prekursorem jest L-tryptofan, aminokwas egzogenny, który jest przyjmowany wraz z posiłkiem, a synteza zachodzi w dwóch etapach. Pierwszy polega na przekształceniu L-tryptofanu w 5-hydroksytryptofan, który katalizuje enzym zwany hydroksylazą tryptofanu. Następnie 5-hydroksytryptofan ulega dekarboksylacji, zachodzącej pod wpływem dekarboksylazy 5-hydroksotryptofanowej, w wyniku czego otrzymywana jest serotonina…

Sieć domyślna mózgu

Sieć domyślna mózgu to jedna z głównych sieci neuronowych. Jest aktywna, gdy mózg nie wykonuje żadnych zewnętrznych zadań, a człowiek skupia się na przetwarzaniu informacji o sobie samym i o własnym życiu.

Sieć kontroli poznawczej

Sieć kontroli poznawczej tworzona jest przez powiązane ze sobą obszary mózgu uczestniczące e kontrolowaniu procesów kognitywnych. Umożliwia dostosowywanie się do zmiennych warunków środowiska oraz wykonywanie różnorodnych zadań. Zaburzenia jej pracy mogą pojawiać się w wyniku chorób psychicznych i upośledzają funkcjonowanie jednostki w społeczeństwie.

Sieć uwagowa

Sieć uwagowa mózgu (ang. attentional network, AT) jest jedną z głównych sieci neuronowych występujących w układzie nerwowym człowieka. Dzieli się na sieć grzbietową (ang. dorsal attention network, DAN) i brzuszną (ang. ventral attention network, VAN). Pierwsza z nich odpowiada za przetwarzanie informacji docierających ze środowiska i konstruowanie rzeczywistości na podstawie wcześniejszych doświadczeń. Dodatkowo jest odpowiedzialna za kierowanie uwagi na zadanie. Natomiast VAN bierze udział w rejestrowaniu niespodziewanych bodźców. Sieć uwagowa mózgu umożliwia selektywne przetwarzanie informacji ze środowiska zewnętrznego i skoncentrowanie się na ich najbardziej istotnych aspektach…

Sieć wyobraźni

Sieć wyobraźni odpowiada za procesy tworzenia i przetwarzania wymyślonych obrazów. W jej skład wchodzą struktury takie jak hipokamp, kora przedczołowa i zakręt obręczy. Niekiedy bywa utożsamiana z siecia domyślną mózgu.

Sieci nerwowe

Sieci neuronowe to struktury złożone z miliardów neuronów tworzących rozbudowany układ połączeń. Umożliwiają skomplikowane przetwarzanie informacji i integrują dane w spójne odbicie świata zewnętrznego i wewnętrznego w świadomości człowieka.

Śledziona

Śledziona to narząd limfatyczny uczestniczący w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego. Odpowiada za wytwarzanie przeciwciał, usuwanie uszkodzonych lub starych komórek. Magazynuje limfocyty T i B. W życiu płodowym odpowiada za erytropoezę, a u dorosłych może stanowić miejsce pozaszpikowej hematopoezy.

Splot krzyżowy

Splot krzyżowy (sacral plexus, plexus sacralis) stanowi dolną część splotu lędźwiowo-krzyżowego i powstaje z nerwów krzyżowych S1-S5, części gałęzi przedniej L4, L5 oraz nerwu guzicznego C0. Pod względem anatomicznym jest najbardziej skomplikowanym splotem u człowieka. Od przodu splot krzyżowy jest zwrócony do jamy miednicy i przykryty powięzią miedniczą, natomiast z tyłu graniczy z mięśniem gruszkowatym. Ku przodowi od splotu znajdują się naczynia biodrowe wewnętrzne, natomiast przyśrodkowo zlokalizowana jest tkanka łączna, otrzewna ścienna miednicy oraz ściana boczna odbytnicy…

Splot lędźwiowy

Splot lędźwiowy jest skupiskiem wszystkich gałęzi przednich trzech górnych nerwów lędźwiowych oraz większości włókien przedniej gałęzi czwartego nerwu lędźwiowego (L1-L4). W jego skład wchodzi również kilka włókien od nerwu podżebrowego (Th12). Gałęzie te ulegają zespoleniom przy pomocy krótkich nerwów łączących, zwanych pętlami (ansae). Zlokalizowany jest w jamie brzusznej, przed wyrostkami żebrowymi kręgów lędźwiowych, między warstwą powierzchowną i głęboką mięśnia lędźwiowego większego (musculus psoas major). W brzuścu tego mięśnia rozpoczynają się wszystkie nerwy splotu…

Splot ramienny

Splot ramienny (eng. brachial plexus, łac. plexus brachialis) jest jednym z trzech głównych skupisk nerwowych tworzonych przez nerwy rdzeniowe (obok splotów szyjnego i lędźwiowo-krzyżowego). Powstaje przez wymieszanie (inaczej przegrupowanie) gałęzi przednich nerwów rdzeniowych C5-Th1 po jednej stronie. W formowaniu splotu biorą udział również fragmenty gałęzi przednich czwartego nerwu szyjnego (C4) i drugiego nerwu piersiowego (Th2). Wskazane gałęzie tworzą korzenie (łac. radices) splotu. Pojęcie to nie jest tożsame z korzeniami nerwów rdzeniowych w kanale kręgowym. Zakres struktur anatomicznych zaopatrywanych przez splot ramienny obejmuje kończynę górną oraz niektóre mięśnie szyi i tułowia…

Splot szyjny

Splot szyjny powstaje dzięki czterem przednim górnym gałęziom nerwów szyjnych (są to nerwy segmentów C1-C4). Nie zaliczamy do tego splotu pozostałych czterech dolnych nerwów szyjnych C5-C8. Łączą się one ze sobą łukowatymi pętlami (ansae cervicales ventrales). Nerwy wychodzące od splotu szyjnego możemy podzielić na nerwy skórne oraz gałęzie mięśniowe (długie lub krótkie). Przednia gałąź pierwszego nerwu szyjnego jest zlokalizowana nad łukiem tylnym najwyższego kręgu szyjnego (zwie się go kręgiem szczytowym, łac. atlas), następnie biegnie nieco do przodu, bocznie od części bocznej kręgu szczytowego i dalej przechodzi między dwa mięśnie (prosty przedni głowy i prosty boczny głowy)…

Środkowe pole skroniowe (MT, V5)

Środkowe pole skroniowe (ang. middle temporal, MT) nazywane jest również korą V5 (piątorzędową korą wzrokową). To ośrodek układu wzrokowego wyspecjalizowany w postrzeganiu ruchu bodźca. Po raz pierwszy został zidentyfikowany ponad 50 lat temu i od tamtej pory jego właściwości są intensywnie studiowane. Neurony MT są wrażliwe na ruch bodźca – niezależnie od jego kształtu. Posiadają pola recepcyjne o dynamicznej strukturze, obejmującej także kontralateralne pole wzrokowe. Ich aktywacja jest prawdopodobnie związana ze świadomą percepcją ruchu, o czym świadczą doświadczenia pacjentów, których kora MT uległa uszkodzeniu…

Śródmózgowie

Śródmózgowie to najmniejsza część pnia mózgu. Łączy most i móżdżek z międzymózgowiem. W jego obrębie znajdują się istotne struktury, w tym istota czarna, jądro czerwienne i jądra części nerwów czaszkowych. Uszkodzenie śródmózgowia może skutkować zaburzeniami czucia, porażeniem mięśni unerwianych przez wychodzące ze śródmózgowia nerwy czaszkowe lub nawet śmiercią.

Stan zapalny

Stan zapalny to reakcja kluczowa z punktu widzenia ochrony organizmu przed infekcjami i uszkodzeniem tkanek. Może zostać wywołany przez czynniki fizyczne, chemiczne lub biologiczne. Jego mechanizm obejmuje m.in. wyrzut substancji takich jak histamina, prostaglandyny i cytokiny, ale też serotonina, katecholaminy czy glikokortykoidy. Aktywacji ulegają też komórki układu odpornościowego, w tym neutrofile czy makrofagi. Głównymi markerami stanu zapalnego są białko C-reaktywne, prokalcytonina czy czynnik nowotworu alfa.

Stres

Stres to stan napięcia, w którym jednostce towarzyszą silne negatywne emocje (strach, lęk, złość, wrogość) oraz związane z nimi zmiany fizjologiczne i biochemiczne. Ze względu na stosowanie tego terminu w różnych dziedzinach nauki i języku potocznym, istnieje wiele definicji i koncepcji opisujących pojęcie stresu. Definiowany jest on między innymi jako relacja pomiędzy jednostką a otoczeniem oceniana jako nadwyrężająca, przekraczająca możliwości, zagrażająca reakcja na informację o rozbieżności pomiędzy aktualnym a oczekiwanym stanem środowiska wewnętrznego lub zewnętrznego, stanowiąca zagrożenie dla integralności i właściwego funkcjonowania organizmu…

Popularne słowa kluczowe