Encyklopedia

Układ glutaminergiczny

Układ glutaminergiczny to jeden z głównych systemach neuroprzekaźnictwa pobudzającego. Odgrywa istotną rolę w procesach neuroplastyczności, uczenia się i tworzenia śladów pamięciowych. Jest kluczowym elementem długotrwałego wzmocnienia synaptycznego (LTP). Pełni też ważną funkcję w regulacji osi stresu.

Układ hormonalny

Układ hormonalny (układ wewnątrzwydzielniczy, dokrewny) wraz z układem nerwowym oraz układem immunologicznym odpowiada za zapewnienie homeostazy organizmu. Ich wspólna korelacja pozwala zapewnić niezmienność środowiska wewnętrznego w zmieniającym się środowisku zewnętrznym. Układ hormonalny integruje czynność komórek, narządów, oraz innych części całego organizmu. Odpowiada za regulację podstawowych procesów życiowych. Poprzez kontrolę szybkości z jaką zachodzą reakcje biochemiczne, a także poprzez kontrolę aktywności enzymów, uczestniczy w wywoływaniu zmian morfologicznych i czynnościowych występujących w tkankach docelowych…

Układ komorowy mózgowia i kanał środkowy rdzenia kręgowego

Kanał środkowy (canalis centralis) ciągnie się wzdłuż całego rdzenia kręgowego, pomiędzy spoidłem szarym przednim a tylnym. Jego średnica jest różna w zależności od odcinka rdzenia: w części piersiowej jej średnica wynosi 0,1 mm, zaś w szyjnej i lędźwiowej jest nieco większa. Niekiedy, wskutek przerostu otaczającej go tkanki glejowej, staje się całkiem niedrożny. W przekroju poprzecznym kanał środkowy ma zwykle kształt koła lub elipsy, ale może też przybierać formę równoległoboku bądź zaledwie wąskiej szczeliny. W dolnej części rdzenia, zwanej stożkiem rdzeniowym, przesuwa się on ku tyłowi i tworzy trójkątną komorę końcową (ventriculus terminalis) o długości ok. 1 cm i szerokości 1 mm…

Układ limbiczny

Układ limbiczny to kompleksowy system struktur mózgowych związanych z regulacją emocji, zachowań, pamięci i motywacji. W jego skład wchodzą różne elementy wielu pięter mózgu. Najbardziej znane to hipokamp i ciało migdałowate. Układ limbiczny odgrywa kluczową rolę w doświadczaniu emocji i funkcjonowaniu poznawczym. Jest złożonym systemem, który wpływa na wiele aspektów codziennego życia, od reakcji na stres po kształtowanie wspomnień. Struktury wchodzące w skład układu limbicznego opisał już pod koniec XIX wieku Paul Broca. Sądził on, iż obszar mózgu nazwany przez niego płatem limbicznym odpowiada w całości za zmysł węchu. Późniejsze badania ujawniły jednak, że nie jest to podstawowa funkcja tej okolicy…

Układ nagrody i kary

Układ nagrody i kary jest zespołem ośrodków mózgu i dróg nerwowych, które sterują stanami przyjemności oraz regulują nastrój. Odpowiada m.in. za motywację do działania, odczuwanie przyjemnych doznań, uczenie się i zapamiętywanie. Został odkryty stosunkowo niedawno, w 1954 roku, przez Jamesa Oldsa i jego doktoranta Petera Milnera. Sprawdzali oni zachowanie szczurów poprzez drażnienie różnych obszarów mózgów zwierząt za pomocą elektrod. Odkryli, że stymulacja odpowiednich struktur (pęczka przyśrodkowego przodomózgowia i bocznego jądra podwzgórza) skłaniała szczura do poszukiwania ich ponownego pobudzenia…

Układ piramidowy

Układ piramidowy to część układu ruchowego. Należące do niego drogi rozpoczynają się w korze mózgu, a kończą w obrębie rdzenia kręgowego lub pnia mózgu. Układ piramidowy unerwia wszystkie mięśnie poprzecznie prążkowane oprócz mięśnia strzemiączkowego. Uszkodzenia tego układu może prowadzić do niedowładu mięśni lub do upośledzenia precyzji ruchów.

Układ pozapiramidowy

Układ pozapiramidowy tworzony jest przez struktury kory mózgu i jądra podstawne. Stanowi część układu ruchowego i odpowiada za automatyczne wykonywanie czynności znajdujących się wcześniej pod kontrolą układu piramidowego. Zaburzenia jego pracy wynikają najczęściej z uszkodzenia jąder podstawnych. Należą do nich m.in. choroba Parkinsona, hemibalizm czy choroba Huntingtona.

Układ serotoninergiczny

Serotonina (5-hydroksytryptamina, 5-HT) jest jednym z głównych neuroprzekaźników i hormonów tkankowych należących do amin biogennych. Produkowana jest głównie w komórkach enterochromatofilnych błony śluzowy jelit, a także w jądrach szwu mózgu, szyszynce i trombocytach. Serotonina powstaje na drodze enzymatycznych przekształceń prekursora L-tryptofanu. Najpierw dochodzi do addycji grupy hydroksylowej do tryptofanu w obecności enzymu hydroksylazy tryptofanowej. W wyniku tego powstaje 5-hydroksytryptofan (5-HTP), który następnie ulega dekarboksylacji katalizowanej przez dekarboksylazę 5-hydroksytryptofanową, przekształcając się w serotoninę…

Układ somatosensoryczny

Układ somatosensoryczny człowieka składa się z dwóch głównych elementów: podsystemu odpowiedzialnego za odczuwanie stymulacji mechanicznej (dotyku, wibracji, napięcia, itp.) oraz podsystemu przewodzącego informacje o bólu i temperaturze. Układ ten umożliwia rozpoznanie kształtu i tekstury powierzchni, monitorowanie wewnętrznych i zewnętrznych procesów wpływających na ciało, a także wykrywanie niebezpieczeństwa. Detekcja bodźców somatosensorycznych rozpoczyna się od aktywacji różnorodnych receptorów znajdujących się w skórze oraz w mięśniach, stawach i innych strukturach ciała. Przesyłają one sygnały do ośrodkowego układu nerwowego, który odpowiada za ich interpretację…

Wątroba

Wątroba to największy gruczoł w organizmie człowieka. Jest częścią układu pokarmowego. Wydziela żółć, która jest niezbędna do trawienia i wchłaniania tłuszczów i witamin w nich rozpuszczalnych. Jest miejscem glikogenezy, glikogenolizy i glukoneogenezy; utrzymuje też stałe stężenie osoczowe glukozy. Odgrywa również ważną rolę w metabolizmie tłuszczów i białek oraz w przemianach hemu. Ponadto magazynuje witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, neutralizuje toksyny pochodzenia engo- i egzogennego, uczestniczy w termoregulacji i w procesach odpornościowych.

Wazopresyna

Wazopresyna to jeden z hormonów produkowanych przez podwzgórze. Odpowiada za regulację osmolarności płynów ustrojowych i pobudza resorpcję wody w kanalikach nerkowych. Bierze udział w kontroli wielu procesów fizjologicznych, takich jak skurcz naczyń krwionośnych, praca przewodu pokarmowego czy homeostaza ciśnienia krwi. Odgrywa też kluczową rolę w regulacji zachowania i tworzeniu więzi społecznych.

Węzły chłonne

Węzły chłonne to struktury uczestniczące w filtracji limfy. Stanowią główne miejsce eliminacji patogenów. Obecne w nich monocyty mają właściwości żerne, zaś komórki dendrytyczne prezentują antygeny plazmocytom. Węzły chłonne leżą na przebiegu naczyń limfatycznych. W zdrowym organizmie zwykle nie są wyczuwalne. Wszelkie zmiany w ich wyglądzie i wielkości wymagają szczegółowej diagnostyki.

Wyrostek robaczkowy

Wyrostek robaczkowy to uwypuklenie jelita cienkiego, które odgrywa istotną rolę w funkcjonowaniu układu odpornościowego. W jego obrębie magazynowane są bakterie probiotyczne, dochodzi także do wytwarzania białych krwinek. Niekiedy dochodzi do zamknięcia jego światła , w efekcie czego może nastąpić zapalenie wyrostka robaczkowego.

Wyspa

Wyspa (łac. insula) to struktura anatomiczna mózgu położona w zagłębieniu bruzdy bocznej mózgu, oddzielona od otaczających ją płatów przez bruzdę okólną. Bywa określana mianem „piątego płata mózgu”. Wraz z korą mózgową, hipokampem i węchomózgowiem wchodzi w skład płaszcza – części kresomózgowia parzystego składającej się z istoty szarej okrywającej półkule mózgu. Za unaczynienie wyspy odpowiadają gałęzie tętnicy środkowej mózgu. Jako struktura o złożonej aferencji, wyspa uznawana jest za ośrodek integrujący informacje somatosensoryczne, trzewne, smakowe, węchowe, westybularne (tzn. związane z ruchem głowy) oraz pochodzące z układu limbicznego…

Wzgórze

Wzgórze otrzymuje informacje dotykowe, termiczne, bólowe, a także impulsy z narządów czucia głębokiego: mięśni, ścięgien i stawów. Przechodzą przez nie również informacje wzrokowe, słuchowe i smakowe. Omijają je jedynie informacje o bodźcach węchowych, ponieważ kora węchowa, do której dążą, jest strukturą filogenetycznie starszą niż wzgórze. Najbardziej zewnętrzna warstwa wzgórza ma charakter brodawkowaty i otoczona jest warstwą istoty szarej. Nadaje ona tej strukturze mózgu charakterystyczny falisty kształt. Przecinają ją liczne sieci neuronalne z gęsto upakowanymi neuronami. Komórki nerwowe ułożone są w specyficzny sposób, zwany kolumnami korowymi. Można w nim wyróżnić dwa bieguny i cztery powierzchnie…

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD)

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD – obssesive-compulsive disorder) charakteryzują się obecnością nawracających, uporczywych myśli natrętnych (obsesji) i/lub przymusowych czynności (kompulsji). Chory nie może im się oprzeć, a każda próba powstrzymania się wiąże się z narastającym lękiem, niepokojem i napięciem. U ponad 50% osób zaburzenia zaczynają się wcześnie – w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania. U pozostałych chorych symptomy ujawniają się najpóźniej do 35 roku życia. OCD dotyczą około 2-3% populacji i występują równie często u mężczyzn, jak i u kobiet…

Zaburzenia psychosomatyczne

Zaburzenia psychosomatyczne to choroby częściowo lub całkowicie wywołane przez czynniki emocjonalne. Do najczęstszych z nich należą dolegliwości układu pokarmowego, oddechowego, sercowo-naczyniowego czy moczowo-płciowego. Na zaburzenia psychosomatyczne cierpi nawet do 15% populacji. Ich leczenie musi uwzględniać zarówno aspekty fizyczne, jak i psychiczne.

Zaburzenia rytmu snu i czuwania

Zaburzenia rytmu snu i czuwania pojawiają się wówczas, gdy rytm okołodobowy nie jest zsynchronizowany z wymaganymi przez pacjenta lib jego otoczenie porami snu i czuwania. Dzieli się je na endogenne (gdy sen występuje zgodnie z wewnętrznym rytmem biologicznym, ale w nieodpowiednich godzinach) lub egzogenne (spowodowane np. pracą zmianową, zmianą strefy czasowej).

Zaburzenia ze spektrum autyzmu

W obecnie obowiązujących kryteriach diagnostycznych zrezygnowano z wyodrębniania poszczególnych jednostek, takich jak autyzm, zespół Aspergera, dziecięce zaburzenie dezintegracyjne czy zespół Retta. Zamiast tego wprowadzono pojęcie zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD – autism spectrum disorder), które stanowią niejednorodną grupę całościowych zaburzeń rozwoju. Wszystkie charakteryzują się opóźnieniem lub nieprawidłowościami w zakresie relacji społecznych, komunikacji, zachowania oraz funkcji poznawczych. Rozpoczynają się w okresie wczesnego rozwoju, lecz objawy mogą ujawnić się w pełni dopiero później…

Zakręt obręczy

Zakręt obręczy to część kory mózgu otaczającej spoidło wielkie. Tworzy liczne połączenia z innymi strukturami mózgu. Jego rola nie jest dokładnie poznana, ale wiadomo, że jest zaangażowany w kontrolowanie emocji i związanego z nimi zachowania.

Zespół metaboliczny

Zespół metaboliczny to zbiór wzajemnie powiązanych czynników zwiększających ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 i chorób sercowo-naczyniowych. Obejmuje jednoczesne występowanie otyłości z podwyższonymi wartościami ciśnienia tętniczego, zaburzeniami gospodarki węglowodanowej oraz lipidowej. Leczenie wymaga zajęcia się wszystkimi składowymi tego zespołu. Najważniejszym działaniem jest modyfikacja stylu życia i redukcja masy ciała.

Popularne słowa kluczowe