Węzły chłonne (łac. nodi lymphatici) to liczne struktury leżące na przebiegu naczyń limfatycznych. Człowiek posiada około 600-700 węzłów chłonnych rozmieszczonych w całym ciele. Węzły chłonne stanowią podstawę funkcjonowania układu immunologicznego. Ich główną funkcją jest filtracja limfy. Biorą także udział w syntezie i uwalnianiu przeciwciał. W zdrowym organizmie węzły chłonne zwykle nie są wyczuwalne. Wszelkie zmiany w wielkości i wyglądzie węzłów chłonnych świadczą o patologii i wymagają szczegółowej diagnostyki.
1. Budowa węzłów chłonnych
Węzły chłonne mają 2-30 mm długości. Są nerkowatego kształtu. Przybierają barwę od białoszarej, przez mleczno-żółtą do czerwonej, w zależności od stopnia czynności węzła i jego ukrwienia w danym momencie. Kształt i barwa węzłów chłonnych mogą się także różnić w zależności od położenia (głębokie lub powierzchowne). [1,4]
Węzły chłonne są otoczone torebką łącznotkankową o zbitej siateczkowatej strukturze. Składają się z dwóch części: kory i rdzenia. W części korowej znajduje się tzw. wnęka. Węzły chłonne są bogato unerwione i unaczynione. Do części wypukłej dochodzą naczynia limfatyczne transportujące chłonkę. Natomiast do wnęki wnikają naczynia krwionośne i włókna nerwowe. Z wnęki węzła chłonnego wychodzą zaś naczynia limfatyczne odprowadzające limfę. [1,5]
Poszczególne węzły chłonne różnią się między sobą wielkością, kształtem oraz umiejscowieniem wnęki. Węzły chłonne umiejscowione powierzchownie posiadają bardziej rozbudowaną korę, natomiast węzły chłonne znajdujące się głęboko w ciele mają mocniej rozwinięty rdzeń. [1,5]
1.1. Kora węzła chłonnego
Kora leży na obwodzie węzła chłonnego. Skupiska komórek budujące korę węzła chłonnego oddzielone są od siebie beleczkami promienistymi, poprzecinanymi zatokami promienistymi. W korze wyróżnia się trzy warstwy:
- zewnętrzną
- pośrednią
- głęboką [1]
W warstwie zewnętrznej umiejscowione są duże ilości limfocytów B. Tworzą one grudki limfatyczne. Warstwa pośrednia i głęboka należą do tzw. strefy przykorowej (parakortykalnej). Mają słabiej rozbudowaną tkankę limfatyczną niż warstwa zewnętrzna. Przeważają w nich limfocyty T. [1]
1.2. Rdzeń węzła chłonnego
Rdzeń węzła chłonnego leży po wewnętrznej stronie kory. Zbudowany jest z beleczek rdzennych nieregularnie ułożonych wzdłuż zatok rdzennych. Charakterystyczną jego cechą jest także występowanie tzw. sznurów rdzennych. Są one bogate w plazmocyty produkujące immunoglobuliny w odpowiedzi na antygeny. [1]
2. Podział węzłów chłonnych
Wyróżnia się kilka głównych grup węzłów chłonnych:
- węzły podżuchwowe
- węzły przyuszne
- węzły zauszne
- węzły szyjne
- węzły karkowe
- węzły potyliczne
- węzły nadobojczykowe
- węzły pachowe
- węzły łokciowe
- węzły lędźwiowe
- węzły biodrowe
- węzły miednicze
- węzły pachwinowe
- węzły podkolanowe [2]
Węzły chłonne podżuchwowe (łac. nodi lymphatici submandibulares) leżą poniżej żuchwy. Spływa do nich chłonka z jamy ustnej, ślinianek, nosa, woreczka łzowego i spojówek. Węzły chłonne przyuszne (łac. nodi lymphatici parotidei) zbierają limfę z przewodu słuchowego zewnętrznego, jamy bębenkowej i ślinianek przyusznych. Natomiast węzły chłonne zauszne (łac. nodi lymphatici retroauriculares) położone są z tyłu małżowiny usznej i zbierają płyny z okolicy ciemieniowej głowy. Z tyłu głowy leżą zaś węzły chłonne potyliczne (łac. nodi lymphatici occipitales). Spływa do nich chłonka z potylicy, górnej części karku oraz z migdałka gardłowego. Natomiast węzły chłonne karkowe otrzymują płyny z części nosowej gardła. [2]
Węzły chłonne szyjne dzielą się na górne i dolne. Na węzły chłonne górne składają się węzły boczne i przednie (łac. nodi lymphatici cervicales laterales et anteriores). Otrzymują one limfę ze wszystkich węzłów chłonnych głowy i górnej części szyi. Dzielą się na węzły chłonne powierzchowne i głębokie. Natomiast węzły chłonne szyjne dolne (łac. nodi lymphatici cervicales inferiores) wraz z węzłami nadobojczykowymi (łac. nodi lymphatici supraclaviculares) tworzą jedno duże naczynie zbiorcze, do którego uchodzą płyny z obręczy kończyny górnej i grzebieni łopatek, gruczołów piersiowych, tarczycy, tchawicy i przełyku. [2]
W okolicach kończyny górnej umiejscowione są węzły chłonne pachowe (łac. nodi lymphatici axillares) i łokciowe (łac. nodi lymphatici cubitales). Węzły chłonne pachowe zbierają chłonkę z obręczy barkowej oraz z mięśni klatki piersiowej i gruczołu piersiowego. Natomiast do węzłów łokciowych uchodzą płyny z przedramienia. [2]
Węzły chłonne lędźwiowe (łac. nodi lymphatici lumbales) wraz z węzłami chłonnymi biodrowymi (łac. nodi lymphatici iliacales) tworzą jedno duże naczynie zbiorcze. Spływa do nich chłonka z jąder i prostaty u mężczyzn lub jajników, dna i trzonu macicy u kobiet. Dochodzą do nich także duże naczynia limfatyczne z nadnerczy, nerek i pęcherza moczowego. Natomiast węzły chłonne pachwinowe (łac. nodi lymphatici inguinales) otrzymują płyny z podbrzusza, okolic lędźwi, pośladków i krocza. Najniżej umiejscowione są węzły chłonne podkolanowe (łac. nodi lymphatici poplitei), do których spływa chłonka z podudzi i stóp. [2]
3. Funkcje węzłów chłonnych
Węzły chłonne biorą udział w filtracji spływającej chłonki i oczyszczają ją z toksyn. Naczynie limfatyczne wnika przez torebkę łącznotkankową do zatoki brzeżnej, następnie przechodzi przez zatoki, by ostatecznie połączyć się z naczyniami odprowadzającymi wychodzących z wnęki. Zatoki przecinają włókna kolagenowe i siateczkowe, które zatrzymują drobnoustroje. Właśnie tam znajduje się główne miejsce eliminacji patogenów. Komórki dendrytyczne obecne w węzłach chłonnych prezentują antygeny plazmocytom. W momencie kontaktu z antygenem zostają uwolnione przeciwciała. Monocyty obecne w węzłach chłonnych mają właściwości żerne. Eliminują drobnoustroje i zapobiegają ich nadmiernemu namnażaniu się. [1-4]
4. Limfadenopatia
Limfadenopatia oznacza powiększenie węzłów chłonnych. Proces zapalny toczący się w organizmie powoduje uruchomienie reakcji immunologicznej mającej na celu zwalczenie infekcji i aktywację węzłów chłonnych. Niektóre choroby, np. immunologiczne czy nowotworowe, mogą prowadzić do zapalenia węzłów chłonnych. Prowadzi to do ich znacznego powiększenia, a czasami do ich włóknienia. [3]