- Wyrostek robaczkowy to uwypuklenie jelita cienkiego występujące u większości ssaków. Zaliczany jest do narządów układu limfatycznego. Na jego powierzchni licznie rozsiane są grudki limfatyczne. Wyrostek robaczkowy leży w prawym dole biodrowym, zwisając do miednicy mniejszej. Jest silnie unerwiony i unaczyniony. Odgrywa istotną rolę w funkcjonowaniu układu odpornościowego. W jego przestrzeni dochodzi do magazynowania bakterii probiotycznych i wytwarzania białych krwinek. Wyrostek robaczkowy często ulega zapaleniu i perforacji, w związku z czym wymaga chirurgicznego usunięcia.
1. Położenie wyrostka robaczkowego
Wyrostek robaczkowy leży w prawym dole biodrowym. U połowy populacji zwisa swobodnie do obszaru miednicy mniejszej tworząc tzw. wyrostek miedniczny i układa się między pętlami jelitowymi. U niektórych osób kieruje się w stronę talerza kości biodrowej lub umiejscawia się za kątnicą (jest to tzw. wyrostek zakątniczy). W ten sposób może krzyżować się z naczyniami biodrowymi wspólnymi. Czasami leży w bliskim sąsiedztwie pęcherza, a u kobiet – prawego jajnika. Rzadziej przyrośnięty jest do otrzewnej. [1-3]
2. Budowa wyrostka robaczkowego
Wyrostek robaczkowy ma kształt ślepo zakończonej cewki. Jego średnia długość wynosi 8-10 cm, a średnica – około 1 cm. Wyrostek robaczkowy posiada silnie rozwiniętą warstwę mięśniową, dzięki czemu łatwo kurczy się i rozkurcza. Od strony miednicy mniejszej pokrywa go otrzewna tworząca krezkę wyrostka robaczkowego. Błona śluzowa wyrostka robaczkowego pokryta jest nabłonkiem walcowatym jednowarstwowym i gruczołami jelitowymi. Na jej powierzchni występują liczne skupiska tkanki limfatycznej. W wąskim świetle wyrostka umiejscowione są pojedyncze limfocyty i leukocyty. U dzieci wyrostek robaczkowy często tworzy lejkowate rozszerzenie u podstawy jelita. U osób dorosłych zanika ono, zmniejszając tym samym drożność wyrostka. [1-3]
3. Unaczynienie i unerwienie wyrostka robaczkowego
Wyrostek robaczkowy unaczyniony jest przez tętnicę wyrostka robaczkowego (łac. arteria appendicularis) odchodzącą od tętnicy krętniczo-okrężniczej (łac. arteria ileocolica). Między blaszkami krezki wyrostka biegnie zaś żyła wyrostka robaczkowego (łac. vena appendicularis), transportująca krew do żyły krezkowej górnej. Unerwienie wyrostka robaczkowego pochodzi z pnia współczulnego i z włókien przywspółczulnych nerwu błędnego. [1]
4. Funkcje wyrostka robaczkowego
4.1. Wpływ na układ odpornościowy
Wyrostek robaczkowy odgrywa istotną rolę w zachowaniu prawidłowych funkcji układu odpornościowego. W jego wnętrzu znajdują się silnie rozwinięte skupiska tkanki limfatycznej budową przypominające kępki Peyera. Głównym zadaniem tkanki limfatycznej wyrostka robaczkowego jest rozpoznawanie i wytwarzanie przeciwciał w odpowiedzi na zakażenie drobnoustrojami chorobotwórczymi. Wyrostek robaczkowy jest również głównym miejscem syntezy immunoglobuliny A i rezerwuarem leukocytów. Jedną z głównych przyczyn zapalenia wyrostka są zastoje limfy w naczyniach limfatycznych przecinających jego strukturę. [7,8]
4.2. Wpływ na układ pokarmowy
Wyrostek robaczkowy może pełnić rolę w procesie trawienia włókien roślinnych. Ze względu na swoje położenie stanowi również idealne środowisko dla rozwoju bakterii komensalnych. Współtworzą one fizjologiczną florę bakteryjną jelit i chronią organizm przed rozwojem patogenów. Podczas poważnych infekcji jelitowych, objawiających się m.in. biegunką, flora bakteryjna w jelitach zostaje zniszczona. Bakterie zmagazynowane w wyrostku robaczkowym mogą pomóc w jej odbudowie. Po uwolnieniu do światła jelita zasiedlają one nabłonek i namnażając się przywracają prawidłową mikrobiotę jelita cienkiego. [7]
5. Schorzenia związane z wyrostkiem robaczkowym
5.1. Zapalenie wyrostka robaczkowego
Zapalenie wyrostka robaczkowego to ostry stan chorobowy powodujący ból, wywołany najczęściej zamknięciem światła wyrostka. Do zamknięcia światła wyrostka dochodzi na skutek gromadzenia kamieni kałowych lub stałych, niestrawionych fragmentów pokarmu (pestek, nasion). Do jego zablokowania może dojść również w przebiegu przerostu tkanki chłonnej, zakażeń przewodu pokarmowego, układu oddechowego, choroby Leśniowskiego-Crohna, a także chorób zakaźnych (odry, mononukleozy). Do zamknięcia światła wyrostka mogą przyczynić się również pasożyty (glista ludzka, owsiki), a także nowotwory rozwijające się w jego obrębie. [4]
W następstwie przepełnienia wyrostka robaczkowego wzrasta w nim ciśnienie krwi, a następnie dochodzi do zastoju i zakrzepicy żylnej. W efekcie pojawiają się zmiany niedokrwienne błony śluzowej wyrostka i następuje translokacja bakterii do otrzewnej. Na skutek podrażnienia otrzewnej pojawiają się bóle brzucha. Początkowo są one rozlane po całej jamie brzusznej. Następnie przechodzą w bóle ostre i umiejscawiają się w prawym dole biodrowym. Zapalenie wyrostka objawia się także spadkiem apetytu, pojawieniem się nudności i wymioty, zatrzymanie gazów i stolca. U pacjenta wzrasta temperatura ciała. Liczba leukocytów we krwi przekracza 10 000/ml. [4]
5.2. Gruczolakotorbielaki wyrostka robaczkowego
Gruczolakotorbielaki (ang. cystic adenomas) są jednymi z najczęściej występujących zmian o charakterze nowotworowym. Gruczolakotorbielaki wyrostka robaczkowego przeważnie nie dają wyraźnych objawów klinicznych. Jednym z powikłań nieleczonego gruczolakotorbielaka wyrostka jest powstawanie tzw. torbieli śluzowej. Cechuje się ona poszerzeniem światła wyrostka i nadmiernym gromadzeniem śluzu. Rzadziej obserwuje się narastanie śluzaka rzekomego otrzewnej, który przybiera formę galaretowatej masy lokującej się w jamie brzusznej. [5]
Gruczolakotorbielaki objawiają się stopniowym powiększeniem obwodu brzucha. Związane jest to z gromadzeniem śluzu w jamie brzusznej. Nieleczone gruczolakotorbielaki predysponują do powstawania zwłóknień i zrostów w otrzewnej. W efekcie może dojść do niedrożności jelit. Nowotworom śluzowym wyrostka mogą towarzyszyć zmiany w innych częściach przewodu pokarmowego. Najczęstszym powikłaniem u kobiet jest powstawanie torbieli śluzowych jajników. Natomiast u mężczyzn przeważa rozwój raka trzustki i wątroby. [5]
5.3. Rakowiaki wyrostka robaczkowego
Rakowiaki (ang. carcinoid) to nowotwory neuroendokrynne przewodu pokarmowego. Stanowią one blisko 66% wszystkich nowotworów wyrostka robaczkowego. Najczęściej lokują się w końcowej części wyrostka robaczkowego (75%), rzadziej w części środkowej i u podstawy (25%). Tworzą twarde, biało-żółte guzki, które szybko się rozrastają. Rakowiaki mają charakter złośliwy. Są klasyfikowane i leczone jak klasyczne nowotwory gruczołowe wyrostka robaczkowego. [6]
Rakowiaki wyrostka robaczkowego i jelita cienkiego wydzielają duże ilości serotoniny i pozostałych amin biogennych do światła jelita. Stamtąd aminy biogenne transportowane są żyłą wrotną do wątroby, gdzie tworzą duże skupiska. Zazwyczaj do momentu powstania przerzutów w wątrobie choroba nie daje objawów. Do najczęstszych symptomów rakowiaka należą biegunki i kolkowe bóle brzucha, bóle kostno-stawowe i ogólne osłabienie. W dalszym rozwoju choroby pojawiają się niedobory witaminy PP, zaburzenia sercowo-naczyniowe związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem zastawek oraz napadowe skurcze oskrzeli. [6]