Ludzki mózg jest plastyczny. Oznacza to, że w ciągu życia ulega adaptacji pod wpływem zmieniających się warunków środowiskowych czy przebytych urazów. Jest również zdolny do tworzenia nowych połączeń nerwowych, które umożliwiają m.in. proces uczenia się i zapamiętywania. Właściwości te zmieniają się wraz z wiekiem. W procesie starzenia dochodzi do atrofii mózgu, czyli utraty istoty szarej, będącej skupiskiem ciał komórek nerwowych. W konsekwencji zdolności poznawcze ulegają stopniowemu pogorszeniu. Dotyczy to zwłaszcza pamięci roboczej, która odpowiada za przechowywanie i przetwarzanie informacji. Udowodniono, że proces starzenia mózgu można w pewnym stopniu zmodyfikować i spowolnić jego przebieg. Potwierdza to najnowsze badanie przeprowadzone przez badaczy z Uniwersytetu w Genewie – słuchanie lub uprawianie muzyki może poprawiać funkcje poznawcze u osób starszych poprzez modyfikowanie objętości istoty szarej mózgu.
Badanie przeprowadzono na 132 zdrowych emerytach w wieku od 62 do 78 lat, którzy nie mieli żadnego doświadczenia muzycznego (w trakcie swojego życia nie uczęszczali na zajęcia muzyczne dłużej niż pół roku). Uczestników podzielono na 2 grupy. Grupa badawcza uczęszczała na zajęcia gry na pianinie, natomiast grupa kontrolna – na lekcje aktywnego słuchania muzyki, podczas których uczyli się rozpoznawać poszczególne instrumenty i gatunki muzyczne. Zajęcia trwały godzinę i odbywały się raz na tydzień przez okres 12 miesięcy. W ramach pracy domowej uczestnicy samodzielnie utrwalali nabyte umiejętności 5 razy w tygodniu przez co najmniej 30 minut.
Naukowcy badali uczestników na początku eksperymentu oraz po upływie 6, 12 i 18 miesięcy. Wykonywali testy psychometryczne i sprawdzali ich funkcje poznawcze. Dodatkowo przeprowadzali badania neuroobrazowe oraz morfologię krwi. Wyniki okazały się obiecujące.
“Po 6 miesiącach odkryliśmy podobne efekty obu interwencji muzycznych. Badania neuroobrazowe wykazały wzrost istoty szarej u wszystkich uczestników w czterech obszarach mózgu zaangażowanych w funkcjonowanie poznawcze na wysokim poziomie, w tym w obszarach móżdżku zaangażowanych w pamięć roboczą. Ich wydajność wzrosła o 6%, a wynik ten był bezpośrednio skorelowany z plastycznością móżdżku” – mówi doktor Clara James, współautorka badania i profesor Genewskiej Szkoły Nauk o Zdrowiu.
Po 6 miesiącach od zakończenia badania w obu grupach zaobserwowano wzrost objętości istoty szarej w obszarze jądra ogoniastego mózgu, wieczka Rolanda i konaru dolnego móżdżku. Do poprawy zdolności poznawczych przyczyniły się również inne czynniki, takie jak odpowiednia jakość snu, uczestnictwo w większej liczbie lekcji w trakcie badania oraz indywidualne ćwiczenia po lekcjach. Pomiędzy grupami zaobserwowano istotną różnicę w objętości istoty szarej w obszarze pierwszorzędowej kory słuchowej. W grupie kontrolnej doszło do spadku jej objętości, natomiast w grupie badawczej nie uległa ona zmianom. Dodatkowo u wszystkich uczestników zaobserwowano postępującą atrofię mózgu charakterystyczną dla wieku podeszłego.
“U wszystkich uczestników obecny był ogólny wzorzec atrofii mózgu. Z tego powodu nie możemy wywnioskować, że interwencje muzyczne odmładzają mózg. Ale na pewno zapobiegają starzeniu się jego określonych regionów” – mówi doktor Damien Marie, współautorka badania pracująca w Centrum Obrazowania Biomedycznego oraz w Genewskiej Szkole Nauk o Zdrowiu.
Słuchanie i praktykowanie muzyki może sprzyjać zachowaniu sprawności umysłowej i promować neuroplastyczność u osób w podeszłym wieku. Interwencje muzyczne powinny stać się elementem profilaktyki starzenia się. Kolejnym krokiem może być ocena potencjału tych działań u osób z łagodnymi zaburzeniami poznawczymi, które są etapem pośrednim między fizjologicznym procesem starzenia a demencją, co stanowi obiecującą perspektywę na przyszłość.
