Encyklopedia

Acetylocholina

Acetylocholina (Ach) – jeden z głównych neuroprzekaźników. Acetylocholina została opisana już na początku XX wieku, a jej odkrywcą był Henry Hallett Dale. W roku 1921 natomiast Otto Loewi (austriacki farmakolog), nadał jej nazwę i wskazał na istnienie przewodnictwa chemicznego. Tezę swoją potwierdził przeprowadzonym doświadczeniem, polegającym na umieszczeniu dwóch serc żab w pojemnikach, połączonych w taki sposób, aby możliwy był przepływ płynu fizjologicznego. Przy drażnieniu jednego z serc zaobserwował spowolnienie jego skurczów, które po jakimś czasie można było zaobserwować także w pracy drugiego serca.

Adenozyna

Adenozyna jest związkiem organicznym należącym do grupy nukleozydów purynowych. Zbudowana jest z cząsteczki adeniny połączonej za pomocą wiązania beta-N9-glikozydowego z pierwszym atomem węgla pierścienia rybozy. Występuje powszechnie we wszystkich komórkach organizmu, a także w przestrzeni międzykomórkowej, gdzie odgrywa rolę cząsteczki sygnałowej. Badacze sugerują, że ma ona duże znaczenie jako czynnik chroniący neurony przed uszkodzeniem, np. wskutek stresu oksydacyjnego.

Adenozynotrifosforan (ATP)

ATP (adenozyno-5′-trifosforan, adenozynotrójfosforan) jest związkiem organicznym produkowanym w mitochondriach. Pełni kluczową rolę w metabolizmie komórkowym – jest podstawowym nośnikiem energii w organizmie. Obecność ATP determinuje przebieg wielu różnych reakcji biochemicznych. Odgrywa także ważną rolę w procesach przekazywania sygnałów między komórkami, takich jak przewodzenie impulsów nerwowych i skurcz mięśni.

Adrenalina

Adrenalina (epinefryna) jest aktywnym hormonem zwierzęcym oraz endogennym neuroprzekaźnikiem katecholaminowym. Synaptycznie pełni rolę neurotransmitera, natomiast po wydzieleniu do krwi – neurohormonu. Wytwarzanie adrenaliny jest możliwe dzięki gruczołom dokrewnym, powstającym podczas rozwoju zarodkowego z grzebienia nerwowego, głównie rdzeniowi nadnerczy, ale także ciałkom przyzwojowym i komórkom C tarczycy.

Afazja

Afazja to zaburzenie neurologiczne polegające na utracie zdolności do tworzenia lub rozumienia mowy. Zazwyczaj współwystępuje z niedowładem prawych kończyn, gdyż powstaje przy zaburzeniu funkcjonowania lewej półkuli mózgu. Najczęstszą przyczyną prowadzących do niej uszkodzeń jest udar mózgu.

Akson

Akson jest rodzajem wypustki nerwowej odchodzącej od ciała neuronu, czyli perikarionu. Stanowi jeden z trzech elementów budujących komórkę nerwową. Dzięki niemu możliwe jest przekazywanie informacji z jednego neuronu do innych komórek nerwowych bądź do narządu wykonawczego, takiego jak gruczoł czy mięsień. Przepływ informacji wzdłuż aksonu może mieć różną prędkość, mieszczącą się w przedziale od kilku milimetrów do kilkuset milimetrów na sekundę.

Akwaporyny

Akwaporyny należą do białek błonowych. Tworzą kanały uczestniczące w transporcie wody i innych substancji w środowisku komórkowym. Pełnią wiele funkcji biologicznych. Uczestniczą w procesach takich jak transport mocznika, utrzymanie homeostazy płynu mózgowo-rdzeniowego, nawilżenie rogówki, wydzielanie śliny, resorpcja wody w kanalikach nerkowych czy nawet praca leukocytów. Nieprawidłowości związane z ekspresją czy lokalizacją akwaporyn zaburza funkcjonowanie komórek, tkanek i narządów ciała.

Aldosteron

Aldosteron to hormon produkowany w korze nadnerczy. Należy do rodziny steroidów i mineralokortykoidów. Jego receptory znajdują się m.in. w nerkach, mózgu i jelitach. Aldosteron odgrywa ważną rolę w regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu oraz w funkcjonowaniu układu krwionośnego i nerek.

Alergia

Alergia (uczulenie) to nadmierna, nieprawidłowa reakcja układu immunologicznego na określone substancje. U podłoża chorób alergicznych leżą zazwyczaj reakcje nadwrażliwości typu I, w której antygeny reagują z przeciwciałami IgE związanymi z receptorami powierzchniowymi komórek tucznych i bazofilów. Objawy kliniczne związane są głównie z wydzielaniem przez wymienione komórki mediatorów, takich jak histamina, leukotrieny, aktywatory kinin.

Alfa-synukleina

Alfa-synukleina to białko uczestniczące w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego i regulujące proces apoptozy. Zaburzenia struktury jej cząsteczek są jednym z czynników patogenezy choroby Parkinsona i choroby Alzheimera, a także zespołu Downa czy atrofii wielosystemowej. Choroby, w których ma miejsce odkładnie się złogów alfa-synukleiny, prowadzą do degeneracji tkanki nerwowej.

Aminy biogenne

Aminy biogenne – związki pełniące funkcję neuroprzekaźników, do których zalicza się katecholaminy, serotoninę oraz histaminę. Ich prekursorami są aminokwasy. Synteza amin biogennych może mieć miejsce zarówno w zakończeniu nerwowym, jak i w ciele komórki, skąd są transportowane do zakończenia nerwowego wykorzystując szybki mechanizm transportu aksonalnego. Po uwolnieniu do przestrzeni międzysynaptycznej wykazują aktywność do chwili, w której zostaną zwrotnie wychwycone lub rozłożone przy pomocy enzymów.

Aneksyny

Aneksyny to białka odpowiedzialne za wiązanie fosfolipidów i jonów wapnia. Uczestniczą w transporcie substancji przez błony komórkowe i w przekazywaniu sygnałów między komórkami. Biorą też udział w modulacji funkcji mitochondriów i ich lokalizacji w komórce.

Angiotensyna

Angiotensyny stanowią grupę peptydów regulujących ciśnienie krwi i gospodarkę wodno-elektrolitową. Oddziałują na prace nerek, ale również na naczynia krwionośne, nadnercza czy ośrodkowy układ nerwowy, w tym na zdolności poznawcze.

Autonomiczny układ nerwowy

AUN odpowiada za podtrzymanie homeostazy organizmu na wszelkich jego płaszczyznach. Sympatyczna (współczulna) gałąź autonomicznego układu nerwowego odpowiedzialna jest za mobilizację. Przeprowadza zmiany fizjologiczne w tkankach i gruczołach, które optymalizują odpowiedzi behawioralne, szczególnie w sytuacjach kryzysowych oraz okolicznościach wymagających zwiększonej aktywności. Parasympatyczna (przywspółczulna) gałąź autonomicznego układu nerwowego odpowiada za czynności trawienne, odpoczynek oraz gromadzenie energii.

Bariera krew-mózg

Bariera krew-mózg – bariera hematoencefaliczna. To fizjologiczna bariera oddzielająca mózg od układu krążenia i reszty narządów występujących w organizmie. Termin „bariera krew-mózg” został wprowadzony do medycyny przez niemieckiego neurologa M. Lewandovskiego w XIX w. Dalsze badania, polegające na wprowadzeniu barwnika do krwiobiegu myszy, potwierdziły dodatkowo jej istnienie. Przeprowadził je niemiecki uczony Pul Erlich. Po wprowadzeniu barwnika, zaobserwował zabarwienie wszystkich narządów wewnętrznych oprócz mózgu.

Białka G

Białka G są proteinami adaptorowymi dla receptora metabotropowego. Ulegają aktywacji w kontakcie z neuroprzekaźnikami uwalnianymi w odpowiedzi na sygnały docierające do komórki. Odpowiadają za przekazywanie informacji i odgrywają kluczową rolę w procesie nazywanym transdukcją sygnału, podczas którego dochodzi do przemian biochemicznych w komórce. Historia odkrycia białka G sięga lat 60. XX wieku, kiedy to amerykański farmakolog Alfred Gilman i jego współpracownik Martin Rodbell badali mechanizmy regulacji hormonalnej.

Białka szoku cieplnego

Białka szoku cieplnego to grupa białek, których aktywność wzrasta, gdy organizm jest narażony na czynniki wywołujące stres. Ich cechą charakterystyczną jest to, że wchodzą w interakcje z wieloma substancjami, dzięki czemu wykazują działanie plejotropowe. Odpowiadają za ekspresję innych białek, uczestniczą w prawidłowym zwijaniu nowo syntezowanych protein i ich transporcie do miejsc docelowych. Ich rolą jest ochrona komórek przed szkodliwym działaniem czynników metabolicznych i środowiskowych.

Białko C-reaktywne (CRP)

Białko C-reaktywne produkowane jest w znacznych ilościach pod wpływem reakcji zapalnej. Z tego względu jego stężenie jest dobrym markerem stanu zapalnego. Wykorzystuje się je w diagnostyce wielu chorób. Białko to należy do rodziny białek ostrej fazy będących podstawowym elementem wrodzonej odporności humoralnej. Uczestniczy w wielu procesach patofizjologicznych, których celem jest przywrócenie homeostazy organizmu.

Błona komórek nerwowych

Błona komórkowa jest elementem strukturalnym każdej komórki nerwowej. Zbudowana jest z dwóch warstw fosfolipidów, do których przyłączone są białka. Jej główna funkcja polega na rozdzieleniu środowiska wewnętrznego (występującego w komórce) od środowiska zewnętrznego (otaczającego komórkę). Zapewnia to integralność środowiska wewnętrznego, a także stanowi barierę dyfuzyjną i pośredniczy w wytwarzaniu potencjału elektrochemicznego.

Choroba Alzheimera

Choroba Alzheimera (AD – Alzheimer’s Disease) jest chorobą zwyrodnieniową mózgu, charakteryzującą się postępującymi zaburzeniami pamięci oraz zachowania, które wraz z upływem czasu uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie chorego. Jest najczęstszą przyczyną otępienia u osób po 65. roku życia, stanowi 40-70% wszystkich jego przypadków. Szacuje się, że na świecie na AD choruje nawet do 35 milionów osób. Jej dokładna patogeneza nie jest obecnie znana, wiadomo jednak, że do rozwoju tej choroby przyczynia się hiperfosforylacja białka tau i obecność złogów beta-amyloidu w neuronach.

Choroba Parkinsona

Choroba Parkinsona (PD) jest przewlekłą chorobą zwyrodnieniową mózgu. Objawia się przede wszystkim zaburzeniami ze strony ośrodka ruchowego i objawami pozamotorycznymi. Nazwa pochodzi od nazwiska londyńskiego lekarza Jamesa Parkinsona, który w 1817 r. rozpoznał i opisał najważniejsze objawy choroby – spowolnienie ruchowe, sztywność i drżenie. Częstotliwość występowania PD wzrasta wraz z wiekiem – najczęściej początek choroby obserwuje się między 65 a 70 rokiem życia. W Polsce choroba Parkinsona dotyka około 60-70 tysięcy osób.

Popularne słowa kluczowe