Encyklopedia

Stwardnienie rozsiane

Stwardnienie rozsiane (SM – sclerosis multiplex) jest chorobą o podłożu zapalno-demielinizacyjnym, w której dochodzi do wieloogniskowego uszkodzenia układu nerwowego. Zmiany patologiczne dotyczą głównie osłonek mielinowych, ale towarzyszy im również uszkodzenie aksonów. Cechą charakterystyczną schorzenia jest jej postępujący i przewlekły przebieg, z obecnością zaostrzeń i remisji. Stwardnienie rozsiane jest najczęstszą neurologiczną przyczyną niepełnosprawności ludzi młodych. Początek choroby najczęściej występuje między 20 a 40 rż, ze szczytem zachorowania około 30 rż. Kobiety chorują dwukrotnie częściej niż mężczyźni, a średni wiek zachorowania jest u nich o 5 lat wcześniejszy…

Stwardnienie zanikowe boczne

Stwardnienie zanikowe boczne (sclerosis lateralis amyotrophica – SLA) należy do postępujących chorób zwyrodnieniowych układu nerwowego. Polega na postępującym uszkodzeniu komórek nerwowych odpowiedzialnych za ruch i znajdujących się w rdzeniu kręgowym, pniu mózgu oraz korze mózgowej. Powoduje to narastające osłabienie mięśni, problemy z mową, chodem i połykaniem. SLA jest chorobą rzadką, występuje z częstością około 5/100 000 osób. Nieco częściej chorują kobiety. Zachorowanie może wystąpić w każdym wieku, ze szczytem w 6. i 7. dekadzie życia…

Swoista odpowiedź immunologiczna

Dwa podstawowe rodzaje odpowiedzi immunologicznej to odporność nieswoista (niespecyficzna, wrodzona) oraz odporność swoista (specyficzna, nabyta). Druga z nich zostaje uruchomiona, gdy działanie pierwszej okazuje się nieskuteczne. Można wyróżnić dwa mechanizmy odpowiedzi specyficznej, za pomocą których zwalczany jest patogen: humoralny, w którym uczestniczą przeciwciała (immunoglobuliny) wytwarzane przez limfocyty B, oraz komórkowy, w którym z antygenem reagują bezpośrednio limfocyty T. Antygenem może być każda substancja, przeciwko której powstają specyficzne przeciwciała. Przy pierwszym kontakcie z danym antygenem może powstać pamięć immunologiczna…

Synapsa

Układ nerwowy jest odpowiedzialny za wszystkie reakcje organizmu. Zbudowany jest z miliardów wzajemnie oddziałujących na siebie komórek nerwowych. Synapsy to struktury odpowiedzialne za komunikację pomiędzy nimi. Dzięki synapsom układ nerwowy jest sprawnie działającym systemem przenoszącym informacje na duże odległości. Ze względu na sposób przekazywania impulsu synapsy dzielą się na elektryczne i chemiczne. Początki badań nad synapsami sięgają końca XIX wieku, kiedy to hiszpański anatom Santiago Ramón y Cajal zaczął badać tkankę nerwową pod mikroskopem. Jego prace wykazały, że pojedyncze neurony są połączone za pomocą drobnych struktur, nie potrafił ich jednak nazwać i opisać…

Szyszynka

Szyszynka (corpus pineale) jest nieparzystą, pojedynczą strukturą znajdującą się w międzymózgowiu, w obrębie nadwzgórza. Leży ona w linii pośrodkowej, poniżej płata ciała modzelowatego. Kształtem przypomina szyszkę pinii, od której wzięła swoją nazwę. Mimo niewielkich rozmiarów – u człowieka ma zaledwie 5 – 8 mm długości i 3 – 5 mm szerokości – ma ogromne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Niegdyś przypuszczano, że to właśnie w niej znajduje się siedziba ludzkiej duszy. Szyszynka obecna jest już u prymitywach kręgowców, takich jak minóg, u których przypomina budową oczy. Podobnie zbudowany jest towarzyszący mu narząd przyszyszynkowy…

Tarczyca

Tarczyca (gruczoł tarczowy) to jeden z największych gruczołów dokrewnych. Jej masa u dorosłych mieści się w granicach 20-30 g. Zlokalizowana jest na przednio-dolnej części szyi. Wytwarza hormony: trójjodotyroninę (T3), tyroksynę (T4) i kalcytoninę. T3 i T4 wpływają na metabolizm – zwiększają zużycie tlenu w większości komórek ludzkiego organizmu, regulują gospodarkę lipidową i węglowodanową. Ponadto są niezbędne w procesach prawidłowego wzrostu i dojrzewania. Kalcytonina jest wytwarzana przez komórki C tarczycy. Uczestniczy ona w regulacji gospodarki wapniowo-fosforowej poprzez zmniejszenie stężenia wapnia we krwi…

Tkanka limfatyczna związana z jelitami (GALT)

GALT to tkanka limfatyczna obecna w przewodzie pokarmowym. Zawiera ponad 70% wszystkich komórek odpornościowych organizmu. Stanowi pierwszą linię obrony organizmu przed patogenami obecnymi w pokarmie. Odpowiada za zachowanie homeostazy mikrobiomu jelitowego.

Tlenek azotu

Tlenek azotu to związek o działaniu parakrynnym i dużej aktywności biologicznej. W ośrodkowym układzie nerwowym pełni funkcję neuroprzekaźnika. Ponadto działa rozkurczająco i rozszerza naczynia krwionośne i odgrywa rolę mediatora zapalnego. W organizmie występuje jako wolny rodnik, ale może też tworzyć kompleksy z jonami metali lub być magazynowany w hemoglobinie. Zarówno jego nadmiar, jak i niedobór mają niekorzystne działanie na organizm.

Transport przez błony

Obecność błony komórkowej gwarantuje rozdzielenie poszczególnych komórek od siebie, a także stworzenie bariery pomiędzy ich wnętrzem a środowiskiem zewnętrznym. Dzięki występowaniu barier możliwe jest utrzymanie gradientu stężeń poszczególnych substancji, znajdujących się po obu stronach błony. To z kolei pozwala na utrzymywanie różnicy potencjałów po obu stronach błony i generowanie prądów elektrycznych. Błony komórkowe charakteryzują się selektywnością oraz półprzepuszczalnością. Oznacza to, że jedne substancje mogą łatwo przekraczać błony, a transport innych jest utrudniony lub niemożliwy…

Trzeciorzędowa kora wzrokowa (V3)

Trzeciorzędowa kora wzrokowa (V3) otrzymuje projekcje z kory V1 i V2. Jest ostatnim obszarem kory potylicznej, w którym przetwarzane są informacje zarówno o ruchu, jak i o kształcie bodźca. Jej grzbietowy region przesyła informacje o ruchu bodźca do obszarów kory ciemieniowej, a brzuszny do obszarów kory skroniowej. Lokalizacja kory V3 uniemożliwia jej selektywne uszkodzenie, przez co ich konsekwencje pozostają nieznane. Kora V3 graniczy z V2 zarówno brzusznie, jak i grzbietowo. Zgodnie z klasyfikacją cytoarchitektoniczną zajmuje 19 pole Brodmanna, gdzie znajdują się również obszary V4 i V5…

Trzustka

Trzustka (pancreas) nazywana jest narządem podwójnego wydzielania. Składa się z części zewnątrzwydzielniczej (egzokrynnej) o strukturze pęcherzykowej oraz z części wewnątrzwydzielniczej (endokrynnej), występującej w formie zgrupowań komórek nazywanych wyspami Langerhansa. Pierwsza z nich stanowi główną masę trzustki i odpowiada za produkcję enzymów trawiennych, uwalnianych przewodami trzustkowymi do dwunastnicy. Endokrynna część trzustki, stanowiąca jedynie 3% jej ogólnej masy, syntetyzuje i uwalnia hormony: glukagon, insulinę, somatostatynę oraz polipeptyd trzustkowy. Insulina i glukagon biorą udział w regulacji metabolizmu węglowodanów, białek i tłuszczów. Z kolei somatostatyna i polipeptyd trzustkowy odpowiadają głównie za hamowanie czynności wydzielniczej trzustki…

Twór siatkowaty

Twór siatkowaty (także układ siatkowaty) to sieć neuronów rozproszonych na całej długości pnia mózgu, układ nieswoistej projekcji wstępującej (biegnącej do wyższych pięter OUN, regulującej stan pobudzenia i gotowości do działania tych obszarów) oraz zstępującej (biegnącej do rdzenia kręgowego, kontrolującej czynność odruchową rdzenia kręgowego i napięcie mięśniowe) zlokalizowany głównie w pniu mózgu. Jego neurony mają charakterystyczną izodendrytyczną budowę. Są to duże komórki z rozgałęzieniami aksonów kończącymi się daleko od ciał komórkowych i drzewa dendrytycznego. Neurony tworu siatkowatego nie są neuronami wstawkowymi. Twór siatkowaty rozciąga się od śródmózgowia przez pień mózgu…

Tymopoetyna

Tymopoetyna to hormon produkowany przez grasicę. W organizmie odgrywa wiele istotnych funkcji. Między innymi bierze udział w różnicowaniu limfocytów i reguluje pracę synaps mięśniowych. Uczestniczy też w reakcji na stres. Jej odpowiednie stężenie jest niezbędne dla prawidłowego wzrostu i dojrzewania płciowego.

Tymozyna

Tymozyna to hormon produkowany w grasicy. Pobudza powstawanie limfocytów, przyspiesza dojrzewanie limfocytów T i uczestniczy w zwalczaniu chorób autoimmunologicznych. U człowieka występuje w trzech izoformach.

Tyroksyna

Tyrozyna jest hormonem produkowanym przez komórki tarczycy. Reguluje rozwój psychofizyczny i odpowiada za prawidłowy metabolizm. Uczestniczy też w funkcjonowaniu gospodarki hormonalnej organizmu. Reguluje sekrecję i siłę działania somatotropiny i glikokortykoidów, a także adrenaliny i noradrenaliny. Jest istotna także dla prawidłowej pracy serca i stanu tkanki kostnej.

Układ adrenergiczny

Do układu adrenergicznego zalicza się część współczulną autonomicznego układu nerwowego oraz rdzeń nadnerczy. Jego neuroprzekaźnikami są adrenalina i noradrenalina. Działają one stymulująco i uczestniczą w reakcji „walcz lub uciekaj”. Receptory adrenergiczne znajdują się na komórkach wielu narządów wewnętrznych, m.in. jelit, nerek, wątroby czy płuc.

Układ cholinergiczny

Układ cholinergiczny zaangażowany jest przede wszystkim w regulację wyższych funkcji korowych związanych z pamięcią, uczeniem się, koncentracją i uwagą. W obrębie układu cholinergicznego wyróżnia się neurony cholinergiczne, anatomiczne struktury cholinergiczne, neuroprzekaźnik acetylocholinę oraz receptory cholinergiczne. Neurony cholinergiczne to komórki nerwowe, które syntetyzują i uwalniają acetylocholinę (ACh). Neurony cholinergiczne tworzą: liczne synapsy w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN), zakończenia wszystkich włókien przedzwojowych układu autonomicznego (przywspółczulnego i współczulnego), zakończenia wszystkich przywspółczulnych włókien zazwojowych…

Układ dopaminergiczny

W obrębie układu dopaminergicznego wyróżnia się neurony dopaminergiczne, anatomiczne struktury dopaminergiczne, neuroprzekaźnik dopaminę oraz receptory dopaminergiczne. Jedną z ważniejszych ról, jakie przypisuje się temu układowi, jest regulacja motoryki. Ponadto układ dopaminergiczny reguluje czynności motywacyjne i emocjonalne, procesy pamięciowe, pracę zegara biologicznego oraz rozmnażanie. Wzmożona transmisja dopaminergiczna jest cechą wspólną większości środków psychoaktywnych i warunkuje rozwój uzależnienia. Neurony dopaminergiczne to grupy komórek nerwowych, które syntetyzują, magazynują i uwalniają dopaminę…

Układ dopełniacza

Układ dopełniacza został odkryty ponad 120 lat temu przez belgijskiego mikrobiologa i immunologa Jules’a Bordet. W trakcie prowadzonych badań naukowiec ten zaobserwował, że rozpad komórek bakteryjnych przecinkowca cholery (Vibrio cholerae) zachodzi pod wpływem substancji obecnych w surowicy krwi. Za odkrycie bakteriolitycznych właściwości surowicy Jules Bordet został wyróżniony Nagrodą Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny (1919 r.). Obecnie wiadomo, że układ dopełniacza, nazywany też układem komplementu (ang. the complement system), stanowi jeden z głównych mechanizmów efektorowych wrodzonej odpowiedzi immunologicznej…

Układ endokannabinoidowy

Układ endokannabinoidowy składa się z receptorów kannabinoidowych rozsianych w całym organizmie, ale szczególnie obficie występujących w ośrodkowym układzie nerwowym. Uczestniczy w regulacji równowagi energetycznej, pobierania pokarmu, pracy gruczołów i aktywności układu odpornościowego.

Układ GABA-ergiczny

Układ GABA-ergiczny tworzony jest przez liczne neurony rozproszone w całym układzie nerwowym. Większość z nich pełni funkcję interneuronów. Hamują one aktywność układu nerwowego. Receptory GABA występują na obszarze całego ośrodkowego ukłądu nerwowego.

Popularne słowa kluczowe