Od dawna wiadomym jest, że chorobie Alzheimera towarzyszą zaburzenia snu i rytmu dobowego. Chorzy często ucinają sobie drzemki w ciągu dnia, w nocy zaś cierpią na bezsenność. Zaobserwowano również, że drzemanie w ciągu dnia często pojawia się na długo przed problemami z pamięcią. Wyniki wcześniejszych badań świadczyły o tym, że stanowi ono swoistą rekompensatę pozwalającą organizmowi radzić sobie z niedostateczną ilością snu w ciągu nocy. Najnowsze odkrycia zespołu z Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Francisco pozwoliły rzucić nowe światło na to zjawisko.
Naukowcy wzięli pod uwagę fakt, że drzemki mogą pojawiać się także przy braku znacznych problemów ze snem w ciągu nocy, co samo w sobie może stanowić wczesny znak ostrzegawczy. Wynika to z faktu, iż to właśnie regiony mózgu odpowiedzialne za czuwanie w ciągu dnia jako jedne z pierwszych ulegają uszkodzeniu, gdy rozpoczyna się proces neurodegeneracji towarzyszący chorobie Alzheimera. Inicjatorem tych uszkodzeń wydaje się być białko tau.
“Nasza praca pokazuje ostateczne dowody na to, że obszary mózgu promujące czuwanie ulegają zwyrodnieniu z powodu nagromadzenia się białka tau, nie amyloidu, już w najwcześniejszych stadiach choroby – mówi dr Lea Grinberg, współautor badania.”
Naukowcy przebadali mózgi 20 zmarłych osób, z których 13 cierpiało na chorobę Alzheimera. Analizowali poziom białka tau, liczbę neuronów oraz poziom zaawansowania choroby Alzheimera w obrębie trzech ośrodków promujących czuwanie: miejsca sinawego, bocznego obszaru podwzgórza oraz jądra guzowo-suteczkowatego. U osób chorych we wszystkich tych obszarach występowało znaczne nagromadzenie białka tau, zaś liczba neuronów była o 75% mniejsza niż u osób zdrowych.
“Jest to niezwykłe, ponieważ degeneruje nie tylko pojedyncze jądro w obrębie mózgu, ale cała sieć promująca czuwanie – mówi Jun Oh, współautor badania. – Co najważniejsze, oznacza to, że mózg nie ma możliwości kompensacji, ponieważ wszystkie te funkcjonalnie powiązane typy komórek są niszczone w tym samym czasie.”
Zespół z San Francisco badał również mózgi osób cierpiących na inne schorzenia związane z gromadzeniem się białka tau: postępujące porażenie nadjądrowe oraz chorobę korowo-podstawną. Jednak w przeciwieństwie do choroby Alzheimera, te dwa stany wydawały się nie powodować uszkodzeń w obrębie struktur odpowiedzialnych za promowanie czuwania nawet mimo podobnego nagromadzenia białka tau.
“Wygląda na to, że sieć promująca czuwanie jest szczególnie narażona na chorobę Alzheimera – mówi Oh. – Zrozumienie, dlaczego tak się dzieje jest tym, do czego musimy dążyć podczas przyszłych badań.”
Nowe rezultaty są zgodne z danymi zebranymi wcześniej przez zespół z San Francisco. Wykazywały one, że osoby, u których po śmierci stwierdzono podwyższony poziom białka tau w obrębie pnia mózgu – co odpowiada najwcześniejszym stadiom choroby Alzheimera – odczuwali zmiany nastroju, takie jak lęk i depresja, a także nasilenie zaburzeń snu.”
“Nasze nowe dowody na związek białka tau ze zwyrodnieniami ośrodków czuwania w mózgu dostarczają przekonującego neurobiologicznego wyjaśnienia tych odkryć – mówi dr Grinberg. – Sugeruje to, że musimy bardziej skupiać się na zrozumieniu wczesnych stadiów akumulacji tau w tych obszarach mózgu podczas naszych ciągłych poszukiwań leku na chorobę Alzheimera.”
Wyniki te świadczą o tym, że akumulacja białka tau może być związana z rzeczywistymi objawami choroby Alzheimera znacznie ściślej niż białko amyloidowe, które obecnie częściej jest obiektem badań. Laboratorium dr Grinberg przeprowadziło analizę nagromadzenia białka tau w mózgach pacjentów, którzy w momencie śmierci wykazywali różne objawy kliniczne choroby Alzheimera, w tym także warianty obejmujące zaburzenia mowy lub problemy wizualne, bez bardziej typowej utraty pamięci. Odkryto wówczas, że różnice w lokalnej koncentracji białka tau w mózgach pacjentów pasują do ich objawów: ci, u których występowały problemy z mową, mieli więcej tego białka w obszarze odpowiedzialnym za posługiwanie się językiem, zaś osoby z problemami ze wzrokiem – w obszarach odpowiedzialnych za widzenie.
“Te badania zwiększają zakres prac pokazujących, że nagromadzenie tau jest prawdopodobnie bezpośrednią przyczyną spadku zdolności poznawczych – mówi dr Grinberg.”
Większy nacisk na rolę białka tau w mechanizmach prowadzących do rozwoju choroby Alzheimera sugeruje, że opracowywane obecnie w Centrum Pamięci i Starzenia UCSF oraz w innych ośrodkach, które skupiają się na patologii tego białka, mogą istotnie poprawić jakość snu oraz złagodzić inne wczesne objawy choroby Alzheimera, a według autorów – także spowolnić postępowanie choroby.