Gaworzenie to kamień milowy w rozwoju mowy niemowląt. Czy występuje też wśród innych gatunków, które posługują się jakąś formą języka? Przykładem takiego gatunku są nietoperze woreczkowate (Saccopteryx bilineata). Posiadają ogromny repertuar skomplikowanych zawołań i komunikatów, stosowanych przede wszystkim w rytuałach godowych. Ich język jest bardzo złożony, dlatego młode muszą poświęcić dużo czasu na jego opanowanie. Czy te pierwsze próby wokalizacji przypominają gaworzenie ludzkich niemowląt? Właśnie to postanowiła sprawdzić Ahana Fernandez, która obecnie jest adiunktem w laboratorium Behavioral Ecology and Bioacoustics prowadzonym przez profesor Mirjam Knörnschild w Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie. To najnowsze badanie przeprowadziła pod patronatem Smithsonian Institution. Wyniki jej dociekań zostały opublikowane w prestiżowym czasopiśmie “Science”.
Aby prowadzić tego typu badania, Fernandez i inni naukowcy z laboratorium Knörnschild wykonują wyjątkową pracę. Najpierw muszą przyzwyczaić nietoperze do obecności człowieka nieopodal dziennych miejsc ich odpoczynku. Dzięki temu badacze mogą przez lata rejestrować spontaniczne zachowania tych zwierząt w całkowicie naturalnym środowisku. Ten sposób prowadzenia badań nie tylko przynosi wiarygodne rezultaty, lecz również jest dość niezwykły. Większość laboratoriów naukowych pracuje bowiem ze zwierzętami wychowywanymi w niewoli, bądź dzikimi osobnikami, których zachowania są rejestrowane automatycznie.
“Chcemy obserwować specjalnie oznaczone osobniki przez całe ich życie, aby dowiedzieć się jak najwięcej o ich interakcjach społecznych i zdolnościach komunikacyjnych. Dlatego utrzymanie istnienia takich stanowisk obserwacyjnych jest wyjątkowo istotne. Nie moglibyśmy odkryć wspólnych cech gaworzenia niemowląt i młodych nietoperzy, gdyby nie nasze głębokie zrozumienie historii tych zwierząt i ich struktury społecznej. Osiągnęliśmy je po wielu latach pracy w tych samych stanowiskach” – podsumowuje Knörnschild, która jest także pracownikiem naukowym Smithsonian Institute.
Smithsonian Tropical Research Institute, który dba o przetrwanie naturalnych stanowisk obserwacyjnych, ma kwaterę główną w Panamie i jest częścią Smithsonian Institution. Zajmuje się pogłębianiem wiedzy o faunie i florze tropików oraz o ich współistnieniu z cywilizacją ludzką. Ponadto kształci studentów w prowadzeniu badań naturalistycznych. Co więcej, promuje ochronę przyrody poprzez zwiększanie świadomości społecznej na temat piękna i znaczenia ekosystemów tropikalnych. Dzięki patronatowi tej instytucji, Fernandez przez kilka sezonów prowadziła obserwacje nietoperzy z Panamy i Kostaryki w ich środowisku naturalnym. Co roku spędzała wiele godzin siedząc nieruchomo, w absolutnej ciszy, skrupulatnie notując interakcje młodych osobników i ich rodziców.
“W trakcie mojego pierwszego sezonu w środowisku naturalnym, po wielu godzinach obserwacji tych zwierząt, dostrzegłam wzorzec zachowania, który kojarzył mi się z ludzkim sposobem rozmawiania z niemowlętami. Otóż matki wytwarzały specyficzne wokalizacje w odpowiedzi na próby komunikacyjne swojego dziecka. Ta obserwacja świadczy o tym, że tak jak u ludzi, u nietoperzy interakcje społeczne są istotnym elementem nauki komunikacji” – opowiada Fernandez.
Ta wstępna obserwacja zainspirowała Fernandez, która zaczęła szukać innych międzygatunkowych podobieństw w przyswajaniu języka. Przez kolejne lata zarejestrowała zachowania 20 młodych nietoperzy w trakcie ich 3-miesięcznego okresu dorastania. Skoncentrowała się przede wszystkim na procesie uczenia się komunikacji i porównaniu go do cech ludzkiego gaworzenia. Rezultaty jej obserwacji ujawniły uderzające podobieństwa. Tak jak ludzkie dzieci, młode nietoperze spędzają większość czasu na gaworzeniu, jedzeniu, bądź odpoczynku, wczepione w matki. Dźwięki, które wytwarzają mają cechy charakterystyczne dla gaworzenia niemowląt, takie jak reduplikacja (powtarzanie sylab) i rytm (dźwięki posiadają regularną, rytmiczną strukturę).
“Gaworząc, młode uczą się repertuaru dźwiękowego dorosłych poprzez powtarzanie ich zawołań. To zachowanie jest niezwykle interesujące, ponieważ pokazuje naukowcom kiedy i jak przebiega proces uczenia się mowy. Dzięki temu możemy badać czy różne czynniki, chociażby takie jak liczba interakcji z innymi członkami grupy społecznej, wpływają na szybkość nabywania języka” – wyjaśnia Fernandez.
Wyniki tego pionierskiego badania są wyjątkowe – poza ludźmi, nietoperze workowate są jedynym gatunkiem ssaków, u których udokumentowano gaworzenie. Te podobieństwa między gatunkami umożliwiają lingwistom wartościowy wgląd w ewolucję języka. Pozwalają również na porównanie poznawczych cech gaworzenia u ludzi i nietoperzy oraz na określenie jego funkcji przystosowawczej. W przyszłości badacze sprawdzą także podobieństwa między neuronalnymi mechanizmami nabywania języka u obu gatunków.
