Poczucie pustki jest jednym z kryteriów diagnostycznych zaburzenia osobowości typu borderline, ale wiążę się także z innymi dolegliwościami: lękiem, depresją, psychozą i myślami samobójczymi. Istniejące dane pozwalają sądzić, że może ono być konsekwencją długotrwałego stresu, szczególnie u osób, które doświadczają problemów ze zdrowiem psychicznym. Uczucie to często towarzyszy zmagającym się z nim osobom przez dłuższy czas, nie poddając się działaniu leków ani terapii. Mimo powszechnego występowania poczucie pustki wciąż nie jest dobrze zbadane i zrozumiane. Brakuje też jego spójnej definicji.
Specjaliści z brytyjskich ośrodków naukowych postanowili zmienić ten stan rzeczy. Przeprowadzili więc badanie, które miało na celu zebranie opinii osób doświadczających uczucia pustki i, w oparciu o tę podstawę, opracowanie definicji tego uczucia. Projekt ten realizowany był w ciągu czterech lat.
W pierwszym etapie zbierano szczegółowe informacje odnośnie tego, co “poczucie pustki” oznacza dla odczuwających je osób. Wykorzystano do tego celu ankietę, którą można było wypełnić online. Link do niej naukowcy umieścili w mediach społecznościowych, na forach internetowych poświęconych zdrowiu psychicznemu oraz na stronach instytucji akademickich. W ankiecie tej umieszczono pytania o dane demograficzne (płeć, wiek, narodowość, wykształcenie, status zatrudnienia), a także o to, czy ankietowanym kiedykolwiek postawiono diagnozę odnośnie ich zdrowia psychicznego i czy kiedykolwiek próbowali oni popełnić samobójstwo lub myśleli o tym (na te dwa pytania można było nie udzielić odpowiedzi). Najważniejsze było jednak 7 pytań dotyczących poczucia pustki, przy czym badacze celowo nie formułowali definicji tego uczucia. Pierwsze dwa z nich dotyczyły tego, jak często ankietowani odczuwali pustkę w ciągu całego życia i w ciągu ostatniego miesiąca. Pozostałe 5 było pytaniami otwartymi bez limitu słów ani znaków i dotyczyło tego, jak ankietowani postrzegają to uczucie. Jedno z nich brzmiało: “Co to znaczy czuć pustkę?”.
Wynikiem tego etapu było 240 wypełnionych kwestionariuszy. Pozwoliło to na zebranie opinii osób, które odczuwały bądź odczuwają pustkę i były gotowe podzielić się swoim doświadczeniem. Uczestnicy opisywali brak poczucia, że ich życie ma sens i cel, niezdolność do odczuwania radości i smutku oraz do angażowania się w jakąkolwiek aktywność. Aby opowiedzieć o swoich doznaniach, często wykorzystywali metafory, takie jak “działanie na autopilocie” i opisywali siebie jako “pustą stronę, której nie można zapisać”, “pusta skorupę”, “okładkę bez niczego w środku” czy “dzban bez dna”. Ten ostatni przykład podkreślał, że cokolwiek zdarzy się w życiu tej osoby, po prostu “przejdzie na wylot”, nie pozostawiając po sobie żadnego śladu. Poza doznaniami emocjonalnymi ankietowani opisywali też odczucia fizyczne towarzyszące pustce, w tym tępy ból czy “supeł” najczęściej lokalizowane w klatce piersiowej.
Wiele opisów odnosiło się do relacji z innymi osobami. Ankietowani czuli, że nie mają niczego do zaoferowania, nie są w stanie w znaczący sposób wpłynąć na życie innych ludzi, własne relacje z nimi i na życie społeczne. Wiązało się z tym postrzegali siebie jako istoty pozbawione wartości i jako ciężar dla innych. Często doświadczali braku uznania i czuli się wykorzystywani. Mówili też o poczuciu samotności i izolacji od reszty społeczeństwa, o poczuciu oderwania od świata zewnętrznego i o poczuciu “inności”. Metaforycznie określali te ostatnie aspekty jako swego rodzaju barierę, mgłę, zasłonę lub dystans między sobą a światem. “Świat” był miejscem pełnym życia, ale ankietowani nie czuli, żeby mogli w jakiś sposób zaangażować się w to życie.
Bazując na wynikach tej ankiety, naukowcy sformułowali definicję uczucia pustki. Brzmiała ona:
“Poczucie, że przez życie przechodzi się mechanicznie, bez emocji i bez celu, a w związku z tym odczuwa się wewnętrzną pustkę. Często towarzyszy temu uczucie somatyczne w postaci dyskomfortu w klatce piersiowej. Wiąże się to z uczuciem odłączenia od innych, byciem niewidzialnym dla innych i niezdolnym do wniesienia wkładu w świat, który pozostaje niezmienny, ale od którego jest się odległym i oderwanym.”
Drugi etap badania służył sprawdzeniu poprawności owej definicji. Jako że naukowcy mieli na celu stworzenie jak najlepszego opisu typowego przejawy poczucia pustki, uznali, że najlepiej będzie zapytać o zdanie osób, które same doświadczają tego uczucia. Przygotowali zatem drugą internetową ankietę. Podobnie jak w poprzedniej, ochotnicy odpowiadali na pytania odnośnie danych demograficznych i doświadczania pustki przez całe życie i w ostatnim czasie. Jednak zamiast prośby o opis tego, jak postrzegają poczucie pustki, tym razem pojawiło się pytanie o trafność sformułowanej przez badaczy definicji i o to, w jakim stopniu odpowiada ona osobistym doświadczeniom ankietowanych.
Tym razem ankietę wypełniło 178 osób. Oceniły one definicję jako dość dokładną – średnio 6,9 na skali od 0 do 10. Co ciekawe, ci z uczestników, którzy często lub przez cały czas odczuwali pustkę ocenili dokładność tej definicji wyżej niż ci, którzy tylko czasami doświadczali tego uczucia.
Chociaż w badaniu wzięło udział stosunkowo niewiele osób, jego wyniki pozwoliły wyciągnąć kilka istotnych wniosków. Przede wszystkim poczucie pustki okazało się doznaniem występującym częściej, niż mogłoby się wydawać. Może pojawiać się niezależnie od historii zdrowia psychicznego. Często utrzymuje się przez długi czas i może nawet stanowić zagrożenie dla życia – wiele osób doświadczających poczucia pustki próbowało popełnić samobójstwo lub myślało o tym. Wciąż jednak pozostaje kilka kwestii. Co sprawia, że pojawia się poczucie pustki? Dlaczego u niektórych osób to uczucie jest silniejsze niż u innych? Jak można mu zaradzić? Znalezienie odpowiedzi na te pytania z pewnością pozwoli pomóc osobom, które zmagają się z poczuciem pustki.
