Choć na pierwszy rzut oka obie półkule ludzkiego mózgu wyglądają podobnie, różnią się od siebie morfologią, rozmieszczeniem komórek nerwowych, ich połączeń oraz neurochemii. Ta asymetria jest powszechnie interpretowana jako kluczowa dla lateralizacji funkcjonalnej, która oznacza, że poszczególne obszary kory mózgu specjalizują się w pełnieniu różnych funkcji. Przykładem może być ośrodek Broki leżący w dolnym zakręcie czołowym, niezwykle istotny dla produkcji mowy – zazwyczaj jest większy w lewej półkuli. Lewa półkula (kontrolująca prawą stronę ciała) zwykle jest funkcjonalnie dominująca, na co wskazuje praworęczność u 90% populacji.
Lateralizacja mózgu i jej konsekwencje są dobrze zbadane u człowieka. Istnieje jednak bez porównania mniej danych dotyczących tego zjawiska u innych ssaków, nawet naczelnych. Naukowcy zakładali bowiem – na podstawie dostępnych danych – że wiele aspektów asymetrii mózgu widocznych u ludzi ewoluowało stosunkowo niedawno, już po rozdzieleniu się linii rozwojowych ludzi i szympansów. Uważano, że lateralizacja była jednym z kluczowych czynników umożliwiających powstanie wyższych zdolności poznawczych u hominidów. Badania w tym kierunku są utrudnione przez fakt, że mózgi przodków człowieka nie zachowały się do dzisiejszych czasów. Bezpośrednie dowody na ewolucję tego narządu pochodzą ze skamieniałych szkieletów i z odlewów wnętrza czaszki (endokastów). Ze względu na ścisłe przyleganie kości mózgoczaszki do opony twardej, metoda ta pozwala na odzwierciedlenie wielkości i kształtu mózgu, również jego asymetrii.
Naukowcy z Instytutu Antropologii Ewolucyjnej Maxa Plancka i Uniwersytetu Wiedeńskiego porównali endokasty u ludzi i małp człekokształtnych. Odkryli, że zarówno w jednej, jak i w drugiej grupie wielkość asymetrii była podobna. Jedynie u szympansów była ona nieco mniejsza niż u ludzi, goryli i orangutanów. Przeanalizowanie wzoru asymetrii pozwoliło natomiast stwierdzić, że jego typ opisany wcześniej jako typowo ludzki występował u wszystkich badanych naczelnych. Lewy płat potyliczny, prawy płat czołowy, lewy biegun skroniowy i prawy płat móżdżku u wszystkich gatunków były bardziej wystające niż ich kontralateralne części. U ludzi wykazano jednak wyjątkowo małą spójność asymetrii i dużą liczbę indywidualnych wariantów. Naukowcy powiązali ten fakt ze zwiększoną modularyzacją funkcjonalną i rozwojową ludzkiego mózgu.
Obecność wspólnego wzorca asymetrii u wielkich małp i ludzi, przy równoczesnym istnieniu większej zmienności u tych ostatnich, jest intrygujące z punktu widzenia ewolucji ludzkiego mózgu. Do tej pory opierano się na cechach endokastu jednego z kopalnych przodków człowieka, u którego występowała asymetria w budowie mózgu. Na tej podstawie wnioskowano, że ta właściwość jest specyficzna dla naszego gatunku. Obecnie jednak pojawiły się dowody na to, iż wzór asymetrii mózgu wyewoluował jeszcze przed oddzieleniem się linii rozwojowej człowieka. Wskazuje to na konieczność prowadzenia dalszych badań na tym polu. Ich wyniki z pewnością przyczynią się do lepszego poznania właściwości i historii ludzkiego mózgu.
