Płat skroniowy stanowi część kresomózgowia parzystego i jest jednym z czterech płatów kory mózgu. Od przodu sąsiaduje z płatem czołowym, od góry z ciemieniowym, od tyłu z potylicznym, a od dołu z móżdżkiem. Płat skroniowy zawiera korę słuchową oraz ośrodek czuciowy mowy. Jest odpowiedzialny głównie za odbiór wrażeń dźwiękowych i rozumienie słów.
1. Budowa
Płat skroniowy leży poniżej bruzdy bocznej. Na jego powierzchni górno-bocznej znajduje się bruzda skroniowa górna i bruzda skroniowa dolna. Bruzda skroniowa górna rozpoczyna się w okolicy bieguna skroniowego i biegnie mniej więcej równolegle do gałęzi tylnej bruzdy bocznej. Kończy się w obrębie zakrętu kątowego lub ulega podziałowi na krótkie gałęzie końcowe. Bruzda skroniowa dolna biegnie poniżej i równolegle do niej. Najczęściej składa się z kilku części, z których przednia znajduje się w pewnej odległości od bieguna skroniowego, a tylna przechodzi do płata potylicznego lub zawija się ku górze, łącząc się z sąsiednimi bruzdami. Obie bruzdy skroniowe dzielą płat na trzy zakręty: skroniowy górny, środkowy i dolny. Wzdłuż zewnętrznego brzegu płata skroniowego biegnie krótka bruzda potyliczno-skroniowa. Na powierzchni dolnej płata znajduje się bruzda poboczna, na zewnątrz od której znajduje się zakręt potyliczno-skroniowy przyśrodkowy. Z kolei w obrębie przyśrodkowej części płata skroniowego znajduje się zakręt hipokampa, którego przednia część tworzy zgrubienie, zwane hakiem.
2. Ośrodki czynnościowe płata skroniowego
2.1. Kora słuchowa
Kora słuchowa znajduje się w zakrętach skroniowych poprzecznych Heschla, które stanowią część zakrętu skroniowego górnego. Jest umiejscowiona we wnętrzu bruzdy bocznej, a w obrębie środkowej części zakrętu skroniowego górnego dochodzi do powierzchni wypukłej mózgowia. Płat skroniowy obejmuje pierwszorzędową (pole 41 Brodmanna) oraz drugorzędową (pole 42 Brodmanna) korę słuchową. Ich zadaniem jest odbieranie impulsów z drogi słuchowej, a następnie przesyłanie je do ośrodków asocjacyjnych w celu identyfikacji i zrozumienia dźwięków. Do przedniej części kory słuchowej docierają impulsy nerwowe powstałe w ślimaku pod wpływem wysokich tonów, natomiast do części tylnej – powstałe z tonów niskich. Do zakrętów skroniowych poprzecznych dochodzi promienistość słuchowa składająca się z włókien nerwowych. Tworzy ona końcowy odcinek drogi nerwowej, która łączy ślimak z korą mózgu.
2.2. Ośrodek Wernickego
Ośrodek Wernickego kieruje procesami rozpoznawania mowy – głosek, wyrazów i zdań. Znajduje się w tylnej części zakrętu skroniowego górnego płata skroniowego kory mózgu (Pole 22 Brodmanna).
2.3. Asocjacyjna kora ciemieniowo-skroniowo-potyliczna
W obrębie zakrętu wrzecionowatego znajduje się asocjacyjna kora ciemieniowo-skroniowo-potyliczna (pole 37 Brodmanna). Stanowi asocjacyjny ośrodek wzrokowy, który uczestniczy w dalszym przetwarzaniu informacji wzrokowych.
3. Funkcje płata skroniowego
Płat skroniowy jest odpowiedzialny za słuch muzyczny, fonematyczny (umiejętność rozróżniania i interpretacji fonemów, czyli najmniejszych elementów mowy) i odbiór wrażeń dźwiękowych. Dodatkowo bierze udział w interpretacji informacji wzrokowych, w tym rozróżnianiu poszczególnych obiektów i w przyporządkowywaniu ich do różnych kategorii (np. osoby, rośliny, zwierzęta). Ośrodek Wernickego uczestniczy w procesie powstawania mowy poprzez koordynację czynności mięśni aktywnych w procesie mówienia. Odpowiada również za rozumienie słów i gramatyki. Oprócz tego przypuszcza się, że płaty skroniowe są siedliskiem pamięci. Wskazuje na to fakt, że drażnienie odsłoniętej powierzchni kory płata skroniowego przywołuje u badanego żywe obrazy i wspomnienia z przeszłości. Dodatkowo drgawki epileptyczne, które zaczynają się w tej okolicy mózgu, często są poprzedzone aurą w postaci żywych wspomnień i scen z przeszłości.
4. Uszkodzenie płata skroniowego
4.1. Uszkodzenie kory słuchowej
Jednostronne uszkodzenie kory słuchowej, w przeciwieństwie do obustronnego urazu, nie powoduje głuchoty. Wynika to z tego, że impulsy pochodzące zarówno z prawego, jak i lewego ślimaka dochodzą do obu półkul mózgu. Uraz w obrębie płata skroniowego może wywoływać zaburzenia słuchu, rozumienia mowy i percepcji dźwięków. Oprócz tego pojawić się mogą zakłócenia koncentracji uwagi w odpowiedzi na bodźce słuchowe i wzrokowe oraz ogólne problemy z pamięcią. Występują trudności w rozpoznawaniu twarzy i widzianych obiektów. Niekiedy obecne są zaburzenia zachowań seksualnych i kontroli zachowań agresywnych.
4.2. Uszkodzenie ośrodka Wernickego
Uszkodzenie ośrodka mowy w płacie skroniowym prowadzi do tzw. afazji Wernickego, zwanej inaczej czuciową lub sensoryczną. Polega ona na utracie zdolności rozumienia mowy. Chory słyszy dobrze, ale nie rozumie znaczenia usłyszanych słów. Nie jest również w stanie nadawać sensu swoim wypowiedziom, choć jego mowa jest poprawna pod względem ruchowym.