Kora smakowa leży w płacie ciemieniowym, w polu 43 Brodmanna. Obejmuje okolice przedniej części kory wyspy i wieczka czołowego oraz sąsiaduje z korą czuciową odpowiedzialną za unerwienie języka. Odpowiada za interpretację bodźców smakowych odbieranych przez receptory w jamie ustnej. Jej prawidłowe funkcjonowanie wpływa na wybory żywieniowe i reguluje apetyt.
1. Historia odkrycia kory smakowej
Historia odkrycia kory smakowej sięga starożytności. Ówcześni myśliciele, tacy jak Arystoteles i Hipokrates, jako pierwsi przyglądali się odczuwaniu smaku i jego znaczenia dla życia człowieka. Jednak nie byli w stanie zidentyfikować konkretnych obszarów w mózgu odpowiedzialnych za percepcję tego zmysłu.
W 1651 roku niemiecki uczony Johann Jakob Wepfer wyodrębnił i opisał nerw językowy. Uznał, że jest on zaangażowany w odbieranie smaku. W późniejszych latach francuski naukowiec Pierre Marie Félix Janet zidentyfikował brodawki smakowe na języku, co stanowiło krok w kierunku zrozumienia fizycznego aspektu percepcji smaku. W 1825 roku francuz François Magendie przeprowadził eksperymenty, które sugerowały, że IX nerw czaszkowy jest odpowiedzialny za przewodzenie impulsów związanych ze smakiem. Jednak dopiero w drugiej połowie XIX wieku francuski fizjolog Pierre Paul Broca odkrył, że istnieje związek pomiędzy nerwem IX a określonym obszarem w mózgu odpowiedzialnym za percepcję smakową.
Kluczowym momentem w historii odkrycia kory smakowej było wykorzystanie metod neuroobrazowania. W 1942 roku amerykański neurolog Wilder Penfield prowadził badania na pacjentach podczas operacji mózgu. Odkrył, że pewne obszary kory mózgowej były związane z percepcją smaku. Jednak dokładne wyodrębnienie kory smakowej wymagało dalszych badań. W 1979 roku amerykańscy naukowcy Edwin B. Frost Jr i John F. Schneider zidentyfikowali obszar w mózgu, który reagował na różne informacje smakowe. W latach 80. i 90. kontynuowano badania nad korą smakową. Amerykańscy naukowcy Richard Katz i Linda Buck przyczynili się do odkrycia receptorów smaku na poziomie molekularnym. Odkrycie receptorów smakowych, które reagują na różne składniki chemiczne, pomogło zrozumieć procesy związane z percepcją smaku.
2. Budowa kory smakowej
Kora smakowa dzieli się na korę pierwotną (pierwszorzędową) i wtórną (drugorzędową). Kora smakowa pierwotna leży w brzusznej części płata ciemieniowego. Jest odpowiedzialna za odbieranie informacji zmysłowych z receptorów smaku umiejscowionych na języku i innych obszarów jamy ustnej. Do jej zadań należy wstępna analiza bodźców smakowych i przekazanie ich dalej, do kory smakowej drugorzędowej.
Kora smakowa drugorzędowa umiejscowiona jest w obszarze zakrętu przyśrodkowego i okolicy okołowęchowej. Odpowiada za szczegółową analizę i interpretację informacji smakowych, a także za integrowanie ich z innymi bodźcami sensorycznymi, takimi jak zapach czy dotyk.
2.1. Połączenia neuronowe kory smakowej
Bodźce smakowe są odbierane w jamie ustnej i przekazywane do mózgu włóknami nerwów czaszkowych. Należą do nich nerw twarzowy (VII), językowo-gardłowy (IX) i błędny (X). Nerw twarzowy odbiera wrażenia smakowe z przedniej i środkowej części języka. Natomiast nerw językowo-gardłowy zbiera informacje z tylnej części języka. Nerw krtaniowy górny, będący gałęzią nerwu błędnego, odbiera bodźce smakowe z podniebienia i górnej części przełyku. Droga smakowa przebiega przez pień mózgu i wzgórze. Biegnie do korowych ośrodków przetwarzania smaku – wyspy i przedniego zakrętu czołowego. Z tych struktur projekcje biegną do tylno-bocznej części kory smakowej wtórnej. Kora smakowa wysyła projekcje m.in. do układu limbicznego, jąder podstawy, kory słuchowej i węchowej.
3. Funkcje kory smakowej
Prawidłowo funkcjonująca kora smakowa umożliwia naturalną selekcję pokarmów, ostrzegając przed spożyciem potencjalnie toksycznych i zagrażających zdrowiu substancji. Jest zaangażowana w powstawanie odruchów żywieniowych i odgrywa rolę w procesie trawienia. Wpływa na wydzielanie enzymów trawiennych w przewodzie pokarmowym. Współdziała z ośrodkami nagrody i motywacji oraz bierze udział w procesie czerpania przyjemności z jedzenia.
4. Zaburzenia funkcjonowania kory smakowej
Zaburzenia funkcjonowania kory smakowej prowadzą do nieprawidłowej percepcji wrażeń smakowych. Do głównych z nich należą dysgeuzja i ageuzja. Pierwsza z nich polega na zniekształceniu percepcji smaku. Osoba dotknięta tym zaburzeniem w trakcie posiłku czuje smak składników potrawy, których faktycznie w niej nie ma. Natomiast ageuzja to całkowita utrata odczuwania smaku. Występuje jednak niezmiernie rzadko. U niektórych osób mogą pojawiać się tzw. aury smakowe. Są do doznania nie związane z bezpośrednim przyjmowaniem pokarmu. Aura smakowa często poprzedza napady padaczkowe lub ataki migreny. Nieprawidłowe funkcjonowanie kory smakowej prowadzi do znacznego obniżenia jakości życia. Wpływa także negatywnie na ilość i rodzaj spożywanego pokarmu. Może uczestniczyć w tworzeniu przykrych doznań związanych z jedzeniem i być czynnikiem ryzyka zaburzeń emocjonalnych.
Nieprawidłowa praca kory smakowej jest najczęściej spowodowana urazami mechanicznymi głowy i uszkodzeniem nerwów czaszkowych. Może być też efektem ubocznym przyjmowania niektórych leków, np. inhibitorów konwertazy angiotensyny, metronidazolu i leków przeciwpadaczkowych (karbamazepiny, fenytoiny, lamotryginy). Przyczyną mogą być też guzy nowotworowe umiejscowione w okolicy nerwów czaszkowych, zakrzepica i rozwarstwienie tętnicy szyjnej. Do zaburzeń funkcjonowania kory smakowej dochodzi również przy uszkodzeniu nerwów obwodowych w przebiegu cukrzycy, polineuropatii z niedoboru witaminy B12, a także w neuropatiach związanych z zaburzeniami hormonalnymi (chorobie Addisona, zespole Cushinga, niedoczynności tarczycy).
Nieprawidłowe funkcjonowanie kory smakowej często towarzyszy chorobom neurodegeneracyjnym. W chorobie Alzheimera związane jest to z zanikiem kory mózgowej, zwłaszcza w okolicy skroniowej i przebiega wraz z utratą węchu. Znacząco wpływa na zdolność percepcji wrażeń smakowych i jest przyczyną braku apetytu. Natomiast w przypadku choroby Parkinsona dochodzi do uszkodzenia neuronów dopaminergicznych szlaku mezolimbicznego. Uszkodzeniom kory smakowej towarzyszy otępienie, osłabienie zmysłu węchu i problemy z przełykaniem.