Moringa olejodajna | Moringa oleifera

1. Co to jest?

1.1. Historia i pochodzenie

Moringa olejodajna (Moringa oleifera) to gatunek drzewa tropikalnego z rodziny moringowatych [1]. Jest gatunkiem rodzimym dla podnóży Himalajów. Pochodzi z północno-zachodnich Indii, Nepalu oraz Pakistanu [1,2]. Aktualnie rośnie w niemal każdym kraju tropikalnym lub subtropikalnym, w którym panują odpowiednie warunki atmosferyczne, czyli roczne opady wynoszące od 760 do 2500 mm oraz temperatura w zakresie od 18 do 28 °C [1]. Moringa oleifera rośnie najlepiej na glebie o pH między 4,5 a 8 oraz na wysokości do 2000 m [1,3,4]. Największym producentem Moringa oleifera są Indie, których roczna produkcja wynosi od 1,1 do 1,3 miliona ton owoców [1].

Moringa oleifera rośnie bardzo szybko i może osiągać nawet 12 m wysokości. Ma luźną, nieregularną koronę, jasnozielone, eliptyczne listki oraz kwiaty zebrane w wiechy. Owoce są zielone, żebrowane, o wydłużonym kształcie [1].

Moringa oleifera wykorzystywana jest na szeroką skalę od tysięcy lat. Starożytni Egipcjanie używali olejku Moringa oleifera do pielęgnacji skóry i ran. Praktycy tradycyjnej medycyny ajurwedyjskiej wierzą, że może zapobiegać aż 300 chorobom [1, 5, 6]. Współczesna medycyna zainteresowała się tym tematem dopiero w latach 90-tych. W 2001 roku w Tanzanii odbyła się pierwsza międzynarodowa konferencja poświęcona Moringa oleifera, jej właściwościom i zastosowaniom. Od tego czasu liczba badań, książek i kongresów rozpowszechniających informację na jej temat stale rośnie. Wielu specjalistów medycyny naturalnej i ziołolecznictwa nazywa tą roślinę “drzewem cudu”, “darem natury”, a także “najlepszym przyjacielem matki” [1].

1.2. Klasyfikacja

Moringa oleifera wykazuje działanie prozdrowotne, głównie w kontekście zmniejszania stanu zapalnego i stresu oksydacyjnego. Zawarte w niej substancje wpływają ochronnie na wątrobę, żołądek i układ nerwowy. W badaniach podkreśla się również ich potencjał przeciwnowotworowy, zwłaszcza w stosunku do raka piersi. Moringa oleifera działa też silnie przeciwdrobnoustrojowo w stosunku do grzybów i bakterii [1].

1.3. Skład

W medycynie naturalnej wykorzystuje się wszystkie części rośliny Moringa oleifera, jednak za najbardziej cenne i bogate w składniki aktywne uznaje się jej liście. Są one źródłem białka, minerałów, witaminy oraz antyoksydantów [1]. Świeże liście Moringa oleifera zawierają aż 11 300–23 000 IU witaminy A [1,7]. W ich składzie występuje też beta-karoten. Co ciekawe, moringa olejodajna zawiera go więcej niż marchew, dynia, czy morele [1,8]. Moringa olejodajna jest też dobrym źródłem polifenoli, kwasów fenolowych (m.in. kwasu chlorogenowego i ferulowego), flawonoidów (kwercetyny, kempferolul, rutyny), alkaloidów, glukozynolanów, izotiocyjanianów, garbników, saponin, szczawianów, fitynianów oraz luteiny. Zawierają również witaminy z grupy B, takie jak ryboflawina, niacyna i tiamina, oraz składniki mineralne m.in. bor, miedź, wapń, fosfor, siarkę, cynk [1].

2. Jak działa?

2.1. Działanie antyoksydacyjne

Moringa olejodajna jest bogatym źródłem związków antyoksydacyjnych. Ich działanie polega na neutralizowaniu wolnych rodników, których nadmiar może powodować uszkodzenia komórek, a w efekcie zwiększać ryzyko wystąpienia zaburzeń i wielu chorób [1]. Działanie to przypisuje się w szczególności witaminie C, flawonoidom, fenolom i karotenoidom [9]. W badaniach na myszach wykazano że podawanie ekstraktu polifenolowego z liści Moringa oleifera przez 14 dni w dawkach 50 i 100 mg/kg m.c. zmniejszało stres oksydacyjny wywołany toksycznym tetrachlorkiem węgla. Mechanizm działania polegał na utrzymaniu prawidłowego stężenia glutationu (endogennego antyoksydantu) oraz aktywności enzymów antyoksydacyjnych takich jak dysmutaza ponadtlenkowa (SOD) i katalaza (CAT) [1,10]. Natomiast badania przeprowadzone na kozach wykazały, że suplementacja liśćmi Moringa oleifera chroni zwierzęta przed chorobami wywołanymi stresem oksydacyjnym, a także negatywnymi konsekwencjami źle zbilansowanej diety wysokotłuszczowej [1,11,12]. Aktualnie brakuje długoterminowych badań przeprowadzanych wśród ludzi, jednak badania in vitro i na zwierzętach sugerują duży potencjał i możliwość stosowania liści Moringa oleifera w zapobieganiu i zmniejszaniu stresu oksydacyjnego i jego konsekwencji [1].

2.2. Działanie przeciwzapalne

Wysoka zawartość antyoksydantów, witamin i minerałów sprawia, że nasiona i liście Moringa oleifera wykazują działanie przeciwzapalne. Największe właściwości zmniejszające stan zapalny przypisuje się kwercetynie, kwasom fenolowym i flawonoidom [1]. W jednym z badań in vitro zaobserwowano, że ekstrakt z liści tej rośliny hamuje produkcję prozapalnych cytokin (TNF-α, IL-6 i IL-8) w odpowiedzi na ekspozycję na dym papierosowy oraz endotoksynę LPS, a efekt ten jest zbliżony do działania aspiryny [13].

2.3 Działanie immunomodulujące

Ekstrakty metanolowe i etanolowe z liści Moringa oleifera mogą powodować wzrost liczby leukocytów, neutrofili i stężenia immunoglobulin w surowicy krwi, a tym samym stymulować komórkową i humoralną odpowiedź immunologiczną. Zaobserwowano ten efekt w badaniach na myszach z niedoborem odporności wywołanym cyklofosfamidem [1, 14,15]. Dokładny mechanizm immunomodulacyjny nie jest jeszcze jasny, dlatego naukowcy podkreślają konieczność dalszych badań w tym temacie [1].

2.4. Działanie hipoglikemizujące

Badania przeprowadzone na modelach zwierzęcych oraz wśród ludzi z zaburzeniami gospodarki węglowodanowo-insulinowej wskazują na pozytywny wpływ liści Moringa oleifera na parametry takie jak glikemia poposiłkowa czy poziom hemoglobiny glikowanej. Suplementacja poprawia tolerancję glukozy oraz ułatwia kontrolę cukrzycy typu 2 [16]. Biorą w tym udział izotiocyjaniany, które mogą zmniejszać oporność na insulinę, a także spowalniać glukoneogenezę wątrobową. Na homeostazę glukozy wpływają też kwasy fenolowe i flawonoidy. Regulują funkcjonowanie komórek beta trzustki (produkujących insulinę), metabolizm energetyczny i wrażliwość na insulinę w tkankach obwodowych [1, 17].

2.5 Działanie hipocholesterolemiczne

Przyjmowanie suszonych liści Moringa oleifera pozytywnie wpływa na gospodarkę lipidową poprzez obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego oraz zwiększenie stężenia cholesterolu HDL. Efekt ten zaobserwowano w badaniach przeprowadzonych wśród pacjentów z hiperlipidemią. Moringa oleifera pozytywnie wpływa na lipidogram również u osób z cukrzycą typu 2, ponieważ sprzyja regulacji poziomów cholesterolu całkowitego, LDL oraz HDL. Działanie to wynika z wysokiej zawartości związków fenolowych, w szczególności flawonoidów, które odgrywają istotną rolę w kontroli gospodarki lipidowej. Hamują one aktywność esterazy cholesterolu trzustkowego, dzięki czemu zmniejszają i opóźniają wchłanianie cholesterolu, a także ułatwiają jego wydalanie z kałem [16,18,19]. Naukowcy podkreślają jednak, że liczba rzetelnych badań na ludziach jest ograniczona, dlatego niezbędne są dalsze obserwacje kliniczne przed wydaniem konkretnych rekomendacji dotyczących stosowania Moringa oleifera jako skutecznego i bezpiecznego środka chroniącego przed hiperlipidemią [1].

2.6. Działanie przeciwdrobnoustrojowe

Substancje biologicznie czynne obecne w wielu częściach rośliny Moringa oleifera wykazują silne działanie przeciwdrobnoustrojowe [20]. Ekstrakt z korzenia tej rośliny zawiera N-benzyloetylotioformat (aglikon deoksyniazymincyny), który ma silne działanie hamujące wobec szerokiej gamy bakterii oraz grzybów [21]. Ekstrakt z liści Moringa oleifera może hamować zakażenia dróg moczowych wywołane bakteriami takimi jak Klebsiella pneumoniae, Staphylococcus aureus, Escherichia coli i Staphylococcus saprophyticus [22]. Dodatkowo ekstrakty z liści, nasion i łodyg tej rośliny działają hamująco na grzyby takie jak Aspergillus flavus, Aspergillus terreus, Aspergillus nidulans, Rhizoctonia solani, Aspergillus oryzae, Fusarium solani, Penicillium sclerotigenum, Cladosporium cladosporioides [21].

2.7 Działanie przeciwnowotworowe

Owoce, liście, kwiaty oraz łodygi Moringa oleifera zawierają substancje o działaniu przeciwnowotworowym. Wyizolowane z tej rośliny związki takie jak tiokarbaminian i izotiocyjanian są silnymi inhibitorami komórek nowotworowych m.in. komórek raka piersi MCF7 [20]. W badaniach na myszach zaobserwowano, że ekstrakty z owoców i liści moringi olejodajnej opóźniają wzrost guza w mysim modelu czerniaka [20 23]. W 2021 roku odkryto, że Moringa oleifera może działać ochronnie również w kierunku raka piersi. Przypuszcza się, że ma to związek z wysoką zawartością rutyny. Jest to substancja aktywna biologicznie, która wykazuje powinowactwo do genu BRCA-1. Mutacje w obrębie tego genu są związane ze znacząco zwiększonym ryzykiem wystąpienia raka piersi i uniemożliwiają skuteczną naprawę uszkodzonego DNA. Rutyna wykazuje potencjał hamujący przeciwko linii komórek rakowych, a dodatkowo stymuluje procesy naprawcze DNA. Czyni ją to potencjalnym środkiem prewencyjnym i wspierającym leczenie raka piersi [24].

2.8 Działanie hepatoprotekcyjne

Kwercetyna, kemferol, flawonoidy i kwas askorbinowy obecne w morindze mają właściwości hepatoprotekcyjne. Najsilniejsze działanie przypisuje się kwercetynie. Ekstrakty roślinne obniżają poziom aminotransferaz, czyli enzymów produkowanych m.in. w w konsekwencji zapalenia i stłuszczenia wątroby, a także przedawkowania leków czy alkoholu. Dodatkowo mogą zmniejszać włóknienie i uszkodzenia komórek wątroby [20].

2.9 Działanie przeciwwrzodowe

Flawonoidy w liściach moringi wykazują działanie przeciwwrzodowe w modelach zwierzęcych, w szczególności w stosunku do wrzodów wywołanych ibuprofenem [20, 25]. Ekstrakt z tej rośliny zmniejsza negatywny wpływ wolnych rodników, neutralizuje kwasowość soku żołądkowego, poprawia mikrokrążenie i chroni komórki żołądka przed uszkodzeniami i wrzodami [20,26].

2.10 Działanie neuroprotekcyjne

Choroby neurodegeneracyjne – takie jak choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, demencja, czy choroba Huntingtona – dotykają coraz większej liczby osób. Aktualnie nie istnieją skuteczne metody ich leczenia farmakologicznego. Naukowcy poszukują związków fitochemicznych, które miałyby zdolność spowolnienia postępu choroby i poprawy jakości życia pacjentów. Działanie takie wykazują m.in. terpenoidy, flawonoidy, związki fenolowe, karotenoidy i fitoestrogeny, które występują w Moringa oleifera. Przypuszcza się, że działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne tej rośliny może spowalniać i zmniejszać zmiany neurodegeneracyjne w mózgu. Aktualnie brakuje jednoznacznych wytycznych w tym temacie, jednak trwają badania oceniające skuteczność Moringa oleifera w prewencji i leczeniu chorób nerodegeneracyjnych [27].

2.11 Wpływ na produkcję neuroprzekaźników

Wykazano, że ekstrakt z liści Moringa oleifera wspomaga przywrócenie prawidłowego poziomu dopaminy, noradrenaliny i serotoniny w mózgu, choć dokładny mechanizm nie został poznany. Utrzymanie równowagi między neuroprzekaźnikami jest istotnym elementem terapii choroby Parkinsona, choroby Alzheimera i zaburzeń nastroju, co czyni tą roślinę potencjalnym środkiem wspomagającym ich leczenie [27].

2.12 Działanie przeciwlękowe i przeciwdrgawkowe

Moringa oleifera działa przeciwdrgawkowo, przeciwlękowo i uspokajająco na ośrodkowy układ nerwowy. Za właściwości te odpowiada wysoka zawartość polifenoli, fitosteroli i terpenoidów, które działają neuroprotekcyjnie, zwiększają aktywność cholinergiczną i dopaminergiczną [20, 17]. Moringa oleifera działa też przeciwzapalnie i reguluje poziom neuroprzekaźników, co zwiększa odporność układu nerwowego na stres. Przypuszcza się, że wpływ rośliny na obniżenie uczucia lęku wynika też z jej wpływu na metabolizm metabolizm puryn, glutationu, argininy, proliny, D-glutaminy i D-glutaminianu, choć działanie to nie zostało potwierdzone [27].

2.13 Wpływ na sen

Moringa oleifera, w szczególności w postaci ekstraktu etanolowego z nasion, może pozytywnie wpływać na jakość snu. Najprawdopodobniej wynika to z wysokiej zawartości kemferolu oraz właściwości regulujących układ GABA-ergiczne, indukujących jego działanie uspokajająco-nasenne. W badaniach na zwierzętach wykazano, że Moringa oleifera wpływa na wydłużenie czasu snu poprzez zwiększenie stężenia serotoniny we krwi. Serotonina jest prekursorem melatoniny, czyli hormonu snu, który warunkuje jego jakość i długość. Chociaż badania na myszach są obiecujące, potrzeba więcej badań klinicznych, aby określić skuteczność Moringa oleifera w leczeniu bezsenności u ludzi [27].

2.14 Kontrola masy ciała

Badania na modelach zwierzęcych wykazały, że suszone liście Moringa oleifera są skuteczne w obniżaniu BMI, czyli wskaźnika masy ciała. Mechanizm działania polega na obniżeniu ekspresji hormonów rezystyny i leptyny, a tym samym regulacji odczuwania głodu i sytości [20].