Kwas gamma-linolenowy | GLA

1.1. Historia i pochodzenie

Kwas gamma-linolenowy (GLA) należy do niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT). Jest to grupa tłuszczów, które nie są syntetyzowane w ludzkim organizmie, lecz są niezbędne do jego prawidłowego funkcjonowania. Z tego powodu muszą być dostarczane z pożywieniem. Kwasy NNKT określa się również jako witaminy F, które są niezbędne do tworzenia ważnych związków chemicznych.

Odkrycia NNKT dokonali w 1923 roku amerykańscy naukowcy. Podczas badań na szczurach odkryli oni, że gdy w organizmach gryzoni nie ma odpowiednich substancji, te znacznie częściej chorują. W kolejnych latach naukowcy dokonali podziału niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych na kwasy omega-3 oraz omega-6. Kwas gamma-linolenowy należy do grupy kwasów omega-6, której innymi przedstawicielami są kwas linolowy i kwas arachidonowy. Nazwa tej grupy pochodzi od położenia ostatniego wiązania podwójnego w cząsteczce, które znajduje się przy szóstym od końca atomie węgla.

Cząsteczka GLA składa się z 18 atomów węgla połączonych trzema wiązaniami podwójnymi. Chociaż GLA należy do NNKT, nazywany jest często kwasem warunkowo niezbędnym. W ludzkim organizmie GLA powstaje w znikomych ilościach na drodze przemian kwasu linolowego (LA) do kwasu dihomo-γ-linolenowego (DGLA) oraz arachidonowego (AA), w czym uczestniczy enzym Δ–6 desaturaza. Gdy w organizmie spada aktywność enzymu delta-6-desaturazy, konieczne jest dostarczanie GLA z zewnątrz, z pokarmem.

DGLA i AA są utleniane do związków końcowych zwanych eikozanoidami – do prostaglandyn, tromboksanów i leukotrienów. Są to metabolity o silnym działaniu przeciwzapalnym. Spośród nich szczególnie istotna jest prostaglandyna 1 (PGE1), która łączy się z receptorami komórek mięśni gładkich prowadząc do zwiększenia poziomu komórkowego cAMP. Jest to wtórny przekaźnik sygnału, który bierze udział w wielu procesach biochemicznych.

Istnieją pewne czynniki prowadzące do spadku syntezy GLA, takie jak spożywanie w nadmiarze nasyconych kwasów tłuszczowych typu trans oraz cukrów prostych czy niedobór białka. Oprócz tego wytwarzanie tego związku hamuje picie kawy i alkoholu, obniżony poziom insuliny, niedoczynność tarczycy oraz podwyższony poziomu glikokortykoidów.

1.2. Klasyfikacja

Kwas gamma-linolenowy, jako przedstawiciel rodziny omega-6, pełni w ludzkim organizmie ważne funkcje biologiczne. Jest substratem do syntezy eikozanoidów oraz bierze udział w transporcie i utlenianiu cholesterolu. Wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwzakrzepowe, antyproliferacyjne oraz obniżające poziom lipidów w surowicy krwi. Oprócz tego, podobnie jak inni przedstawiciele NNKT, jest składnikiem budulcowym fosfolipidowych błon komórkowych, odpowiadającym za ich integralność i płynność.

1.3. Występowanie

GLA występuje naturalnie we frakcji kwasów tłuszczowych niektórych olejów roślinnych. Należą do nich:

• olej z ogórecznika (18-26 g GLA / 100 g oleju)
• olej z czarnej porzeczki (12-20 g GLA / 100 g oleju)
• olej z wiesiołka (7-10 g GLA / 100 g oleju)
• olej z konopi siewnych (4-6 g GLA / 100 g oleju)
• olej ze żmijowca zwyczajnego (9-12 g GLA / 100 g oleju)
• olej z nasion agrestu (19-20 g GLA/ 100 g oleju)

Ponadto GLA można znaleźć w nasionach agrestu, farbownika lekarskiego, ośmiału gładkiego i nawrotu lekarskiego. Uważa się, że występuje również w niewielkich ilościach w niektórych gatunkach grzybów, na przykład pleśniaków.

2.1. Wpływ na skórę

Kwas linolowy jest głównym kwasem tłuszczowym ceramidów, czyli największej grupy lipidów warstwy rogowej skóry. Niedobór tego kwasu, a w konsekwencji kwasu gamma-linolenowego, prowadzi do uszkodzeń warstw lipidowych komórek naskórka. Dochodzi do zaburzenia bariery skórnej oraz do zwiększonej predyspozycji do reakcji zapalnych. Wykazano, że zmiany te mogą zostać odwrócone przez przyjmowanie olejów bogatych w GLA.

GLA wpływa na stan czynnościowy skóry, chroniąc ją przed niekorzystnymi czynnikami zewnętrznymi oraz działając przeciwzapalnie. Według naukowców regularna suplementacja bogatymi w GLA olejami z wiesiołka i ogórecznika łagodzi objawy przewlekłych stanów zapalnych skóry (m.in. atopowego zapalenia skóry i łuszczycy). Dzieje się to poprzez przywrócenie równowagi hydrolipidowej i zapobieganie przezskórnej utracie wody. Ponadto wykorzystuje się go w leczeniu owrzodzeń, rumienia oraz wyprysków skórnych. GLA poprawia również krążenie krwi w skórze, co pozwala na jej lepsze odżywienie i dotlenienie oraz poprawę wyglądu i koloru.

2.2. Działanie ochronne na serce

Kwasy omega-3 od dawna wykorzystywane są w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych. Wyniki badań naukowych potwierdzają, że zmniejszają one ryzyko arytmii, zawału mięśnia sercowego, udaru mózgu czy nagłej śmierci sercowej. Okazuje się, że podobne właściwości ma kwas gamma-linolenowy. Prowadzi on do obniżenia stężenia “złej” frakcji cholesterolu LDL, co może zapobiegać rozwojowi miażdżycy. Potwierdzają to wyniki badań naukowych, w których 28-dniowa suplementacja GLA w połączeniu z EPA i DHA z rodziny omega-3 obniżyła stężenia cholesterolu całkowitego i frakcji LDL we krwi pacjentek. Kwasy te hamują enzymy uczestniczące w syntezie triglicerydów w wątrobie oraz zwiększają ekspresję lipazy lipoproteinowej. Ponadto kwas gamma-linolenowy stosuje się w profilaktyce i leczeniu nadciśnienia. Rozszerza on naczynia krwionośne, co prowadzi do obniżenia ciśnienia krwi.

2.3. Wspomaganie utraty masy ciała

GLA może być wykorzystywany w leczeniu nadwagi. W podwójnie ślepym badaniu klinicznym, w którym wzięło udział 47 pacjentów z otyłością, suplementacja olejem z wiesiołka spowodowała nieznaczny, ale stały spadek wagi.

2.4. Łagodzenie objawów astmy

Suplementacja NNKT, a zwłaszcza GLA i EPA, prowadzi do łagodzenia objawów astmy poprzez obniżenie poziomu leukotrienów. Leukotrieny są mediatorami zapalnymi, które uczestniczą w patogenezie astmy. Działają bezpośrednio na mięśnie gładkie oskrzeli, prowadząc do ich skurczu. Naukowcy przeprowadzili eksperyment, w którym przez 4 tygodnie podawali GLA chorym na astmę. Po 4 tygodniach u pacjentów zaobserwowano zmniejszenie poziomu leukotrienów w porównaniu do grupy otrzymującej placebo. Chorzy zgłaszali mniej dolegliwości oraz rzadziej sięgali po inhalatory.

2.5. Wpływ na oczy

GLA może znaleźć zastosowanie w leczeniu chorób okulistycznych. Wyniki badań naukowych wskazują, że suplementacja tym kwasem zmniejsza objawy zespołu suchego oka i poprawia komfort noszenia soczewek kontaktowych. Naukowcy przeprowadzili badanie z udziałem 26 pacjentów ze zdiagnozowanym zespołem suchego oka w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów. Chorzy przyjmowali doustnie 28,5 mg kwasu linolenowego (LA) i 15 mg GLA dwa razy dziennie przez 45 dni. W grupie przyjmującej NNKT doszło do zmniejszenia odczynu zapalnego na powierzchni oka oraz do złagodzenia objawów choroby.

2.6. Działanie przeciwzapalne

GLA jest substratem do syntezy prostaglandyny PGE1, która wykazuje działanie przeciwzapalne. Z tego względu suplementacja kwasem gamma-linolenowym znajduje zastosowanie w leczeniu wielu chorób przewlekłych o podłożu zapalnym, takich jak RZS (reumatoidalne zapalenie stawów), AZS (atopowe zapalenie skóry) i WZJG (wrzodziejące zapalenie jelita grubego). Przykładowo u pacjentów chorych na RZS, którzy przyjmowali codziennie przez 6 miesięcy 1,4 g GLA, zaobserwowano poprawę stanu ogólnego w postaci zmniejszenia sztywności stawów, bólu i obrzęków.

2.7. Działanie przeciwnowotworowe

Wyniki badań naukowych wskazują na skuteczność GLA w profilaktyce i leczeniu nowotworów. Kwas gamma-linolenowy wykazuje właściwości cytotoksyczne – prowadzi do zahamowania wzrostu i proliferacji bądź do śmierci komórek nowotworowych. Zaobserwowano, że w komórkach raka sutka aktywował enzym dekarboksylazę ornityny, co spowolniło jego dalszy wzrost. Ponadto GLA hamuje angiogenezę (tworzenie się nowych naczyń krwionośnych odżywiających komórki nowotworowe), co osłabia inwazyjność nowotworu oraz ogranicza rozwój choroby. Przeprowadzono eksperyment, w którym w terapii raka sutka zastosowano GLA w połączeniu z tamoxifenem (chemioterapeutykiem). Okazało się, że GLA wzmacnia działanie leku i podwyższa współczynnik odpowiedzi na leczenie już po 6 tygodniach od stosowania. Zaobserwowano także redukcję ekspresji estrogenów receptorowych w grupie przyjmującej GLA w porównaniu do pacjentów otrzymujących tylko tamoxifen.

2.8. Łagodzenie objawów menopauzy i PMS

Wyniki badań naukowych wskazują na skuteczność GLA w łagodzeniu objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS). Wykazano, że etiologia PMS może być związana z niedoborem NNKT, w tym GLA. Przeprowadzono eksperyment, w którym 28 kobietom podawano kwas GLA w dawce 180 mg dziennie. Po 3 miesiącach doszło u nich do wzrostu poziomu NNKT, a objawy PMS w postaci zaburzeń żołądkowo-jelitowych, obrzęków i bólu piersi były mniej nasilone.

GLA może być również skuteczny w łagodzeniu objawów menopauzy, w szczególności uderzeń gorąca. Naukowcy przeprowadzili badanie kobiet w wieku 45-59 lat, które otrzymywały 90 kapsułek z 500 mg oleju z wiesiołka przez 6 tygodni albo placebo. W grupie suplementującej GLA zaobserwowano mniejszą częstotliwość uderzeń gorąca oraz lepsze samopoczucie.