Jeżówka | Echinacea purpurea

1.1. Historia i pochodzenie

Jeżówka purpurowa jest najpopularniejszym gatunkiem roślin z rodzaju jeżówek należących do rodziny astrowatych. Spotkać ją można głównie na terenach o piaszczystych glebach. Jest to kwiat zwierający od 12 do 20 purpurowych, dużych oraz promienistych płatków. Kwitnie w okresie od czerwca do października i to właśnie wtedy zbierane jest jej ziele. Korzenie natomiast pozyskuje się późną jesienią wykorzystując do tego celu 4-letnie rośliny.

Odkrywcami oraz pionierami stosującymi jeżówkę purpurową byli Indianie zamieszkujący tereny Północnej Ameryki. Należeli oni do dwóch różnych plemion. Odmienne było również jej przeznaczenie. Indianie ze szczepu Komanczów używali jej jako lekarstwa uśmierzającego ból zębów oraz gardła, natomiast Indianie należący do szczepu Sioux stosowali jeżówkę purpurową jako środek zwalczający wściekliznę oraz niwelujące oznaki stanów zapalnych.

Występuje głównie w południowo-wschodniej części Ameryki Północnej – na terenie Wielkich Jezior, Appalachów i Gór Skalistych. Najlepiej służą jej gleby próchniczne, dość żyzne i umiarkowanie wilgotne. Preferuje słoneczne bądź lekko zacienione tereny. Do Europy została sprowadzona przez pierwszych osadników europejskich zasiedlających tereny Ameryki, którzy byli niejako skazani na korzystanie z indiańskich sposobów leczenia – nie wszystkie rośliny uważane w Europie za lecznicze można było znaleźć na nowym lądzie, a także nie było możliwości, aby zabrać je ze sobą do Ameryki. Obecnie jest hodowana w celach komercyjnych na terenach europejskich, gdzie potrafi dorastać na wysokość ok. 80-100 cm.

1.2. Klasyfikacja

Jeżówka purpurowa jest szeroko rozpowszechnioną rośliną o działaniu leczniczym. Wpływa korzystnie przede wszystkim na układ odpornościowy. W związku z czym wskazuje się na jej zastosowanie jako środka o działaniu immunostymulującym. Suplementacja jeżówki ogranicza ryzyko pojawienia się przeziębienia w okresach zimowych oraz wiosennych. Pomaga także zwalczać objawy choroby. Ze względu na stymulowanie układu immunologicznego, Echinacea działa również przeciwwirusowo, przeciwgrzybicznie i przeciwalergicznie.

Udowodniono także jej korzystny wpływ na funkcjonowanie układu krążenia. Wynika z tego jej popularne wykorzystanie w procesach detoksykacji organizmu, w tym gównie oczyszczania krwi.

1.3. Skład

W celach leczniczych stosuje się zarówno ziele jak i korzeń jeżówki purpurowej. Obie części charakteryzują się odmiennym składem chemiczny.

W zielu znajdują się przede wszystkim glikozydy, flawonoidy, polisacharydy, poliacetyleny, alkaloidy pirolizydynowe, alkiloaminy oraz alkiloamidy. W kwiatach zawarty jest także w niewielkiej ilości (0,32%) olejek eteryczny.

W korzeniu natomiast występują glikozyd fenolowy, kwas chlorogenowy, kwas izo-chlorogenowy, inulina, cynaryna, glikoproteiny, seskwiterpeny, poliacetyleny, alkaloidy pirolizydynowe oraz związki aminowe. W korzeniu obecny jest także olejek eteryczny, jednakże jego ilość jest prawie dwukrotnie mniejsza niż w części nadziemnej i wynosi zaledwie 0,2%.

2.1. Układ odpornościowy

Jeżówka purpurowa uważana jest za środek stymulujący układ odpornościowy – wzmacnia jego działanie oraz wspomaga walkę ze szkodliwymi czynnikami środowiska zewnętrznego. Na podstawie przeprowadzonych badań udowodniono także, że zawarte w jeżówce alkiloamidy pobudzają makrofagi, czyli komórki żerne, które wraz z granulocytami uczestniczą w mechanizmach obronnych organizmu. Działanie alkiloamidów polega również na uaktywnianiu limfocytów B do wydzielania immunoglobulin, czyli przeciwciał. Są to białka wydzielane w przebiegu odpowiedzi odpornościowej typu humoralnego. Większa ilość przeciwciał wpływa korzystnie na prawidłowe rozpoznanie antygenów i ich zwalczanie.

Alkiloamidy uważa się za najważniejsze związki, warunkujące lecznicze właściwości jeżówki. Do wniosków takich doprowadziły badania z wykorzystaniem komórek należących do linii Caco-2 (model komórek jelita cienkiego, które umożliwiają poznanie jego fizjologii). Eksperyment ten polegał na zmierzeniu stopnia absorpcji poszczególnych składników aktywnych zawartych w Echinacei. Wykazał on, że jedynie alkiloamidy są związkami o czasowo-zależnej absorpcji, której maksimum ma miejsce po około 90 minutach od przyjęcia. Właściwości takiej nie posiadają pozostałe składniki.

Związkami z grupy alkiloamidów najczęściej spotykanymi w jeżówce są izobutyloamidy oraz metyloamidy. Występują one przeważnie w postaci dwóch izomerów E i Z różniących się między sobą ułożeniem atomów wokół wiązania podwójnego.

Dokładny mechanizm działania tych związków polega na stymulowaniu receptorów kannabinoidowych z grupy CB2 (receptorów współtworzących obwodowy układ nerwowy), skupionych na komórkach makrofagów oraz monocytów. Interakcja alkiloamidów z CB2 przyczynia się do wzrostu produkcji czynnika martwicy nowotworu (TNF-α, tumor necrosis factor) w komórkach układu immunologicznego. Odpowiada tym samym za regulację procesów odpowiedzi immunologicznej. Wykazano także wpływ alkiloamidów na stymulację białych komórek krwi, przez co zwiększa się ich zdolność do walki z drobnoustrojami chorobotwórczymi, które pojawiają się w organizmie.

2.2. Układ nerwowy

Receptory CB1 występują głównie w mózgu, a dokładniej w takich strukturach jak: hipokamp, jądra podstawne, móżdżek oraz kora. W związku z ich lokalizacją uczestniczą w wielu ważnych funkcjach neuronalnych organizmu, takich jak: odbiór oraz ekspresja emocji, zdolność do uczenia się oraz do zapamiętywania, a także redukcja skutków stresu oraz niepokoju. Pomimo mniejszej wrażliwości receptorów CB1 na obecność alkiloamidów, udowodniono korzystny wpływ tych związków na redukcję lęku, który pojawia się w różnych sytuacjach. Ich udział w tym procesie polega na tym, że alkiloamidy zwarte w jeżówce hamują ekspresję enzymu hydrolazy amidów kwasów tłuszczowych (FAAH, fatty acid amide hydrolase), za pośrednictwem którego dochodzi do degradacji anandamidu (głównego kananbinoidu produkowanego wewnątrz organizmu). W związku z zahamowaniem działania hydrolazy, więcej cząsteczek anandamidu jest w stanie wiązać się z receptorami CB1, co wpływa korzystnie na niwelowanie strachu.

2.3. Układ krążenia

Alkiloamidy pochodzące z jeżówki purpurowej oddziałują również na czerwone komórki krwi. W tym przypadku zwiększają zdolność krwinek do wiązania oraz transportowania tlenu i dwutlenku węgla. Przyczyniają się również do aktywacji czynnika wzrostu erytrocytów, a przez to pośrednio wpływają również na namnażanie się erytrocytów w szpiku kostnym. Bardziej wydajna praca czerwonych krwinek związana z transportem gazów oraz ich wzmożona produkcja przekłada się na wzrost wydolności organizmu, który jest bardzo pożądanym efektem, szczególnie wśród sportowców.

Jeżówka purpurowa wpływa także korzystnie na krążenie krwi. Wzmożona cyrkulacja przekłada się z kolei np. na sprawniejsze oczyszczanie wątroby w procesach detoksykacji. Z krwią transportowane są również składniki odżywcze. Sprawnie działający układ krążenia odgrywa więc kluczową rolę dla zachowania zdrowego wyglądu skóry.