Echolokacja – naturalny radar – to zjawisko postrzegania obiektów i odległości między nimi za pomocą dźwięku. Fala dźwiękowa odbija się od napotkanych obiektów i powraca w formie echa, na podstawie którego można zbudować swoistą “mapę” otoczenia. Echolokacja występuje przede wszystkim u nietoperzy oraz wielorybów. Co ciekawe, osoby niewidome również mogą nauczyć się ją wykorzystywać. Wyniki poprzednich badań wykazały, że nawigacja oparta na kliknięciach pomaga im bezpiecznie się przemieszczać. Zespół naukowców pod przewodnictwem Dr Lore Thaler z Uniwersytetu Durham w Wielkiej Brytanii postanowił odkryć jakie czynniki wpływają na uczenie się echolokacji. Wyniki ich pracy zostały opublikowane w czasopiśmie “PLOS One”.
W badaniu uczestniczyły zarówno osoby widzące, jak i niewidome, w wieku od 21 do 79 lat. Wszyscy wzięli udział w nauce echolokacji opartej na kliknięciach, które trwało dziesięć tygodni. Na początku zostali wprowadzeni do techniki wytwarzania “kliknięcia” – czyli specyficznego dźwięku towarzyszącemu odklejaniu języka od podniebienia. Następnie trenowali zdolność nawigacji opartej na kliknięciach przez 20 sesji przeprowadzonych w 20 różnych dniach. Podczas każdej sesji uczestnicy wykonywali trzy rodzaje zadań w rzeczywistości wirtualnej: ocenianie rozmiaru obiektów, test orientacji w przestrzeni oraz sprawdzian nawigacji. Ponadto w każdej sesji uczestnicy wychodzili na 30 minutowy spacer – oczywiście pod czujnym okiem opiekuna. Każde spotkanie trwało od 2 do 3 godzin, w zależności od długości przerw między zadaniami, o których decydował uczestnik.
Naukowcy monitorowali progres uczenia się tej niecodziennej zdolności obserwując skuteczność wykonywania zadań. Wyniki ujawniły, że wszystkim uczestnikom udało się ją opanować – niezależnie od wieku bądź stanu wzroku! Co więcej, niektórzy osiągnęli poziom porównywalny do ekspertów, którzy prowadzili szkolenie. Jednak przede wszystkim rezultaty udowodniły, że każdy może nauczyć się używać echolokacji opartej na kliknięciach – zarówno w warunkach laboratoryjnych, jak i w nieprzewidywalnym świecie zewnętrznym. Trzy miesiące po ukończeniu szkolenia niewidomi uczestnicy wypełnili dodatkowy kwestionariusz, który weryfikował jak nabyte umiejętności wpłynęły na ich codzienne życie. 83% ankietowanym wskazało poprawę w poczuciu niezależności, bezpieczeństwa i nastroju, a wszyscy opisali wzrost samodzielnej mobilności.
Te wyniki sugerują, że ludzie mogą nauczyć się echolokacji opartej na kliknięciach niezależnie od swojego wieku bądź stanu wzroku. To bardzo dobra wiadomość dla wszystkich osób dotkniętych utratą wzroku bądź jego postępującym uszkodzeniem. Chociaż obecnie nawigacja oparta na kliknięciach nie jest częścią treningu mobilności w ramach rehabilitacji niewidomych, jak najbardziej może stać się jego częścią. A czy wydawanie odgłosu klikania w miejscach publicznych wiąże się z zawstydzeniem? Wyniki tego badania wskazują, zarówno osoby widzące, jak i niewidome skutecznie korzystały z echolokacji także w trakcie interakcji społecznych. Być może więc zdolność ta już niedługo ułatwi życie szerszego grona osób, których życie jest ograniczone przez uszkodzenie wzroku. Światowa Organizacja Wzroku (WHO) szacuje, że na całym świecie żyje około 285 milionów takich ludzi, z których niemal 40 milionów jest zupełnie niewidoma.