Traganek | Astragalus membranaceus

1.1. Historia i pochodzenie

Astragalus membranaceus, czyli traganek błoniasty, należy do roślin rodziny bobowatych (Fabaceae) liczącej około 1600 gatunków. Jest jednym z ziół powszechnie wykorzystywanych w tradycyjnej medycynie chińskiej. Naturalnie rośnie na suchych i piaszczystych glebach wschodniej Azji, między innymi w północno-wschodniej części Chin, centralnej Mongolii oraz Syberii. W celach handlowych jest uprawiany również w Europie i Ameryce. Jest to bylina zielna dorastająca na wysokość ok. 40 centymetrów. Ze względu na przynależność do rodziny roślin bobowatych, traganek odznacza się charakterystycznym skrętoległym rozmieszczeniem liści wzdłuż łodygi, która może dodatkowo zawierać ciernie. Na zakończeniach łodyg znajdują się żółte kwiaty o motylkowym kształcie zebrane w niewielkie kwiatostany. Surowcem wykorzystywanym do celów leczniczych jest korzeń traganka, czyli żółte i włókniste kłącze wrastające na głębokość ok. 100 centymetrów pod powierzchnię ziemi.

Pierwsze doniesienia na temat wykorzystania traganka błoniastego pochodzą sprzed ponad 4000 lat. W tamtych czasach, w celach leczniczych, roślina ta używana była przez legendarnego cesarza Shen-Nonga, którego potocznie nazywano “Boskim Rolnikiem”. W mitologii chińskiej uważa się go za patrona rolnictwa oraz medycyny. Traganek dzięki swoim właściwościom doskonale sprawdzał się jako środek zwalczający oznaki przewlekłego zmęczenia, biegunkę oraz jako lek poprawiający apetyt.

Korzeń Astragalus (Astragali membranaceus Radix) jest surowcem stanowiącym najpopularniejszy składnik mieszanek ziołowych, wśród których najważniejszą jest Dang gui buxue tang (połączenie traganka błoniastego z dzięglem chińskim w stosunku wagowym 5:1).

1.2. Klasyfikacja

Astragalus membranaceus, a dokładniej korzeń tej rośliny, czyli Astragali membranaceus Radix, jest zaliczany do surowców adaptogennych. Do grupy tej należą surowce zielarskie, których przyjmowanie ułatwia przystosowanie organizmu do niesprzyjających warunków środowiska zewnętrznego. Wynika z tego, że są to preparaty uodparniające na tzw. czynniki stresogenne zarówno natury fizycznej, jak i psychicznej (np. presja zawodowa, nadmierny wysiłek, wahania temperaturowe, różne infekcje itp.). Ponadto traganek często klasyfikowany jest jako środek o działaniu immunostymulującym, czyli wpływającym korzystnie na funkcjonowanie układu odpornosciowego. Dzięki obecności składników aktywnych traganek odznacza się silnymi właściwościami antywirusowymi i antybakteryjnymi. Astragalus zaliczany jest także do antyoksydantów, czyli do tzw. “zmiataczy wolnych rodników”.

1.3. Skład

Do składników aktywnych występujących w traganku błoniastym zalicza się przede wszystkim triterpenowe saponiny, czyli astraglozydy I-VIII oraz ich acetalowe pochodne, agroastragalozydy I-IV i astramembraniny. Obecne również są izoflawony – formononetyna oraz polisacharydy – astrogaloglukany. Korzeń traganka błoniastego bogaty jest także we frakcje flawonoidowe, wśród których znaleźć można pochodne kwercetyny, kemferolu, izoramnetyny, kalykozyny oraz frakcje izoflawonoidowe, czyli pochodne formononetyny i metoksy izoflawonu.

W związku z tym, że traganek należy do roślin motylkowych, stanowi bogate źródło białek i wolnych aminokwasów (np. asparagina, prolina, arginina, kwas aminomasłowy, kwas glutaminowy, kanawanina, alanina).

2.1. Układ nerwowy

Udowodniono, że spożywanie ekstraktu z traganka zawierającego 63% astraglozydów w dawce 10-40 mg/kg masy ciała ma korzystny wpływ na niwelowanie skutków towarzyszących chorobie Alzheimera. Efekt ten jest podobny do tego, który osiąga się przy stosowaniu leków zawierających syntetyczny związek organiczny z grupy glikokortykosteroidów – deksametazon. W tym przypadku astraglozydy mogą również zmniejszać uszkodzenia mózgu związane z chorobą (redukować procesy zapalne oraz spowalniać włóknienie). Przeciwdziałając chorobie traganek pomaga zachować sprawność umysłu (zdolność uczenia się i zapamiętywania) pomimo upływających lat. Ponadto astragolozydy chronią hipokamp oraz ograniczają niekorzystne zmiany wśród enzymów odpowiadających za zaprogramowaną śmierć komórek (kapsazy). W związku z tym przyjmuje się, że traganek może chronić struktury mózgowe przed wpływem czynników stresowych.

2.2. Układ odpornościowy

Astragalus jest powszechnie znany ze swoich immunostymulujących właściwości. Informacja ta została potwierdzona serią badań z wykorzystaniem żywego modelu układu odpornościowego. Na ich podstawie udowodniono, że zawarte w traganku polisacharydy (astrogaloglukany) powodują wzrost ilości wydzielanych cytokin prozapalnych, czyli białek odpowiedzialnych za swoistą odpowiedź układu odpornościowego na zakażenie. Szczególnym przypadkiem cytokin jest interferon. Jest to białko wytwarzane i uwalniane przez komórki ciała, jako reakcja na obecność pasożytów, bakterii, a także wirusów. Dodatkowo polisacharydy zwiększają aktywność makrofagów. Są to komórki fagocytujace, które w razie infekcji pełnia rolę pierwszego czynnika zwalczającego jej objawy. Suplementacja tragankiem pomaga utrzymywać organizm w stanie gotowości do walki z różnymi stanami patologicznymi. Ze względu na to jest polecana szczególnie osobom zmagającym się z przewlekłym przeziębieniem oraz często powtarzającymi się zakażeniami górnych dróg oddechowych.

2.3. Układ endokrynny

Korzeń traganka jest bogatym źródłem związków aktywnych, których struktura jest zbliżona do hormonów steroidowych. Do związków tych należą przede wszystkim astraglozydy, a także flawonoidy oraz astroglukany. Składniki te poprzez analogię w budowie wchodzą w rozmaite interakcje z hormonami anabolicznymi i katabolicznymi podnosząc poziom tych pierwszych, a obniżając drugich. Warto zaznaczyć, że na tym polega właśnie jeden z mechanizmów aktywności przeciwstresowej adaptogenów. Stres indukuje zazwyczaj produkcję hormonów katabolicznych przy jednoczesnej inhibicji syntezy molekuł anabolicznych. Adaptogen działa więc odwrotnie. Ta właściwość traganka jest doceniana na szeroką skalę przez sportowców, ponieważ przewaga hormonów anabolicznych nad katabolicznymi pozwala rozwijać mięśnie, czyli budować kondycję fizyczną.

W 2005 roku przeprowadzono badania, których celem było sprawdzenie wpływu traganka na poziom hormonów katabolicznych i anabolicznych. W doświadczeniu wykorzystano młode świnki stresowane liposacharydem bakteryjnym (symulacja infekcji). Warchlaki zostały podzielone na trzy grupy: kontrolną, traktowaną samym liposacharydem oraz taką, której jednocześnie z liposacharydem podawano wyciąg z traganka. Podczas trwania eksperymentu dwukrotnie (w siódmym i dwudziestym pierwszym dniu) mierzono poziom hormonów z grupy anabolicznej (hormon wzrostu, GH i insulinopodobny czynnik wzrostu typu I, IGF-1) oraz katabolicznej (kortyzol i interleukina 6, IL-6). Zaskakujące było to, że poziom hormonu wzrostu nie uległ zmianie. Różnice były jednak widoczne w pozostałych przypadkach. U osobników przyjmujących traganek odnotowano 20% wzrost poziomu IGF-1, 31% spadek poziomu IL-6 oraz 27% redukcję kortyzolu.

Przeprowadzone doświadczenie potwierdziło wcześniejsze założenie – Astragalus faktycznie wpływa na regulację gospodarki hormonalnej. Obniżając poziom hormonów katabolicznych składniki aktywne obecne w traganku wpływają również na hamowanie produkcji miostatyny (hormon stopujący rozwój masy mięśniowej). Ponadto dzięki zdolności do oczyszczania organizmu z toksycznych produktów metabolizmu mięśniowego oraz do zwiększania przyswajalności białek, traganek przyczynia się do szybszej regeneracji potreningowej. Stąd wynika wszechstronne zainteresowanie tragankiem wśród sportowców.

2.4. Długowieczność

Jak dotąd nie udowodniono wpływu traganka na przedłużenie życia. Znane są jednak dwa mechanizmy jego działania, które potwierdzają taką teorie. Astragalus membranaceus jest silnym antyoksydantem (zmiatacz wolnych rodników) chroniącym mitochondria. Te ostatnie to organella o niewielkich rozmiarach dostarczające energii w postaci ATP. Ich błony są podatne na negatywny wpływ wolnych rodników, a wraz z wiekiem zwiększa się ryzyko ich uszkodzenia. Każda komórka występująca w organizmie, aby funkcjonować prawidłowo potrzebuje energii – bez niej umiera. Zniszczenie mitochondriów wiąże się ze spadkiem rezerwy energetycznej, dlatego tak ważne jest zwalczanie wolnych rodników. Badania laboratoryjne potwierdziły, że składniki aktywne traganka ograniczają aż o 90% szkodliwe skutki działania wolnych rodników.

Kolejny mechanizm dotyczy genów zakodowanych w DNA (kwas deoksyrybonukleinowy) DNA w komórce występuje w postaci licznych chromosomów, na których końcach znajdują się telomery. Przy każdym podziale chromosomu telomer ulega skróceniu, aż dochodzi do ich stopniowego zaniku. W efekcie następuje rozpad DNA. Stopniowe skracanie telomerów jest uznawane za najważniejszy czynnik starzenia się komórek. Za wydłużenie chromosomów odpowiada telomeraza, która w komórce jest mało aktywna. Udowodniono, że astraglozyd IV obecny w traganku zwiększa aktywność telomerazy, przedłużając tym samym żywotność chromosomów.