Soplówka | Hericium erinaceus

1.1. Historia i pochodzenie

Soplówka jeżowata jest grzybem medycznym należącym do makrogrzybów podstawkowych (Basidomycota) rzędu gołąbkowców (Russulales) i rodziny soplówkowatych (Hericiaceae). Występuje głównie w lasach liściastych, gdzie porasta dolne partie pnia starszych drzew, takich jak dąb, buk, jabłoń czy orzech włoski. Występuje naturalnie oraz jest uprawiany powszechnie w krajach azjatyckich. Poza tymi terenami nie jest popularna, a w wielu regionach znajduje się pod ochroną.

Potoczne nazwy grzyba, np. lwia grzywa czy barania głowa, związane są z wyglądem owocnika, którego wielkość wynosi od 10 do 30 cm. Posiada on liczne cienkie kolce o szerokości ok. 2 mm i długości kilku centymetrów. Początkowo owocnik ten ma białą barwę i charakteryzuje się delikatnym żółtym odcieniem. Z czasem przyjmuje kolor żółtopomarańczowy. Starsze okazy natomiast mają owocniki w kolorze żółtobrązowym i są dużo twardsze niż młode. W ziołolecznictwie, a dokładnie w odłamie ziołolecznictwa nazywanym fungoterapią, która oznacza dosłownie “leczenie grzybem”, wykorzystuje się głównie preparaty uzyskane z grzybni bądź owocnika soplówki jeżowatej.

Grzyb ten jest stosowany od setek lat przez zielarzy medycyny chińskiej jako lek na schorzenia wątroby, nerek, śledziony, żołądka, a także przy zaburzeniach pracy serca. Ponadto od dawna wierzy się również, że przyjmowanie soplówki wzmacnia cały organizm, podnosi wydolność oraz poprawia jego funkcjonowanie. Indianie zamieszkujący pierwotnie tereny Ameryki Północnej wykorzystywali Hericium erinaceus jako środek o właściwościach hemostatycznych, a w postaci sproszkowanej – do leczenia ran.

Oprócz zastosowania medycznego, soplówka jeżowata jest także przysmakiem serwowanym w krajach azjatyckich. Jest to grzyb charakteryzujący się wysoką zawartości białka, w związku z czym może być wartościowym substytutem mięsa w diecie wegetariańskiej.

1.2. Klasyfikacja

Soplówkę jeżowatą klasyfikuję się jako roślinę o właściwościach nootropowych. W efekcie działa prokognitywnie. Usprawnia przepływ informacji pomiędzy neuronami oraz uczestniczy w tworzeniu nowych połączeń synaptycznych. Ze względu na zdolność do przyspieszania regeneracji błony śluzowej żołądka jest powszechnie wykorzystywana przy leczeniu chorób układu pokarmowego. Działa również jako stymulant układu odpornościowego – reguluje przebieg odpowiedzi immunologicznej.

1.3. Skład

Na podstawie licznych badań udowodniono, że składnikami aktywnymi występującymi w soplówce jeżowatej są erinacyny. Należą one do grupy związków nazywanych ksylozydami kjatanowymi. Kjatany z kolei to typ diterpenoidów. Są to cząsteczki zawierające w swojej strukturze pięcio-, sześcio- i siedmioczłonowe pierścienie. Ksylozydy kjatanowe posiadaja dodatkowo ksylozę (inaczej cukier drzewny, węglowodan) przyłączoną do aglikonu, czyli części niecukrowej. Jak dotąd z owocni i grzybni udało się wyizolować trzynaście różnych erinacyn oznaczonych symbolem od A do K oraz P i Q. Ponadto z soplówki jeżowatej wyizolowano składniki aktywne o nazwie hericenon (A oraz C-H). Są to bardzo wartościowe kwasy, których soplówka jest jedynym źródłem.

Ponadto grzyb obfituje w podstawowe aminokwasy, polisacharydy oraz minerały takie jak: potas, żelazo, cynk, selen, german, a także niewielka ilość sodu.

2.1. Układ nerwowy

Soplówka jeżowata to roślina o działaniu nootropowym. Obecne w niej składniki aktywne (głównie erinacyny) stymulują produkcję czynnika wzrostu nerwów (ang. Nerve Growth Factor – NGF). Czynnik ten z kolei ma zasadnicze znaczenie dla zwiększenia tempa wzrostu neuronów i może wpływać korzystnie na plastyczność mózgu. NGF odpowiada także za prawidłowy metabolizm neuronów oraz wspiera proces mielinizacji. Mielina to warstwa komórek tłuszczowych otaczająca aksony komórek nerwowych. Odpowiedni poziom mieliny jest niezbędny dla prawidłowego przepływu impulsu nerwowego wzdłuż aksonów, czyli do komunikacji międzyneuronalnej. Stymulowanie produkcji mieliny może mieć więc bardzo korzystne skutki w usprawnianiu procesów myślowych, czy też w zapamiętywaniu.

Istnieje zależność pomiędzy poziomem intelektualnym a zdolnością do tworzenia nowych połączeń synaptycznych. Powstawanie nowych synaps jest z kolei skorelowane z ilością dostępnego czynnika wzrostu nerwów. Udowodniono, że NGF ułatwia neuronom tworzenie połączeń między nimi.

Pierwsze badania dotyczące wpływu soplówki na regenerację nerwów przeprowadzili w 1991 roku uczeni z Japonii. Natomiast w 2009 roku wykonano badania kliniczne mające potwierdzić korzystny wpływ tej rośliny na usprawnienie procesów myślowych. W eksperymencie uczestniczyło 30 pacjentów, u których zdiagnozowano zaburzenia kognitywne. Podzielono ich na dwie grupy. W jednej chorzy przyjmowali 250 mg wyciągu z grzybów 3 razy dziennie, w drugiej natomiast taką samą dawkę placebo. Suplementację prowadzono przez 16 tygodni. Po tym czasie ochotników obserwowano przez kolejne 4 tygodnie. Jako potwierdzenie wpływu grzyba na OUN pacjentów poddawano testom na inteligencję. Znacznie lepsze rezultaty osiągali pacjenci przyjmujący ekstrakt z Hericium erinaceus.

Kolejne badanie przeprowadzono na myszach. Zwierzętom wstrzykiwano białka o neurotoksycznych właściwościach, które prowadziły do kumulacji płytek beta-amyloidowych w strukturach mózgu. Ich nadmierna koncentracja prowadzi do zaburzeń funkcjonowania neuronów oraz uniemożliwia ich wzajemną komunikację. Odkładanie się płytek amyloidowych jest najczęstszą przyczyną rozwoju choroby Alzheimera. Myszy, którym podawano neurotoksyczne białko podzielono na dwie grupy. Pierwsza odżywiała się w standardowy sposób, druga natomiast przyjmowała dodatkowo ekstrakt z soplówki jeżowatej. Następnie osobniki umieszczano w Y-kształtnym labiryncie i badano ich zdolność do poruszania się. Gdy myszom podawano szkodliwe białko, dochodziło do nadmiernej koncentracji amyloidu i osobniki traciły zdolność do zapamiętywania drogi wyjścia. Suplementacja soplówką skutkowała jednak lepszym radzeniem sobie w labiryncie. Dodatkowo naukowcy zauważyli, że osobniki, którym podawano wyciąg z grzyba zyskały dodatkową umiejętność – były bardziej ciekawe świata i spędzały więcej czasu na analizowaniu nowych obiektów.

W mózgu osobników suplementujących soplówkę obserwowano także mniejszą ilość płytek amyloidowych. W związku z tym grzyb ten jest z powodzeniem wykorzystywany do leczenia choroby Alzheimera.

2.2. Układ pokarmowy

Soplówka jeżowata już od wielu setek lat wykorzystywana jest w tradycyjnej medycynie chińskiej do leczenia dolegliwości układu pokarmowego, takich jak rak żołądka, nieżyt i wrzody żołądka, wrzody dwunastnicy, a także rak przełyku. Na podstawie badań udowodniono ochronne działanie tego grzyba na błonę śluzową żołądka.

Obecnie Hericium erinaceus posiada znaczny potencjał w zakresie leczenia chorób układu trawiennego. W jednym z badań pacjentom, u których zdiagnozowano nieżyt żołądka podawano ekstrakt z grzyba. W efekcie w 82% przypadków zauważono znaczna redukcję typowych objawów towarzyszących chorobie, a u 58% pacjentów odnotowano całkowite ustąpienie choroby. Dodatkowo u chorych zaobserwowano trwałą odbudowę błony śluzowej żołądka.

2.3. Układ krwionośny

2.3.1. Przeciwdziałanie miażdżycy

Badania dowodzą, że stosowanie soplówki jeżowatej skutkuje obniżeniem poziomu lipidów we krwi. Dzięki tej właściwości wyciąg z Hericium można stosować w przypadku zaburzeń organizmu w metabolizmie tłuszczów. Dodatkowo przyjmowanie tego ekstraktu prowadzi do obniżenia szkodliwej frakcji cholesterolu (LDL), dzięki czemu zmniejszone jest ryzyko rozwoju miażdżycy.

2.4. Układ odpornościowy

Przyjmowanie wyciągu z soplówki jeżowatej stymuluje produkcję interferonów. Są to białka wytwarzana i uwalniane przez komórki ciała jako odpowiedź na obecność patogenów. Interferony odpowiedzialne są za zwiększenie poziomu białych krwinek, inaczej leukocytów, w organizmie. W ten sposób soplówka jest skutecznym środkiem wzmacniającym układ odpornościowy oraz zapewniającym ochronę i przyspieszającym odbudowę organów.