Ostropest | Silybum marianum

1.1. Historia i pochodzenie

Ostropest plamisty (Silybum marianum) jest jednoroczną rośliną z rodziny astrowatych (Asteraceae). Pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego. Obecnie jest to gatunek introdukowany, co oznacza, że został przypadkowo rozpowszechniony na inne rejony świata. W związku z niewielkimi wymaganiami rośliny co do warunków wzrostu, jest ona uprawiana niemal na każdym kontynencie i w każdej strefie klimatycznej. Przykładowo w Polsce plantacje ostropestu liczą około 2000 hektarów. Oprócz upraw, roślina ta często występuje także w stanie dzikim.

Wyglądem ostropest plamisty przypomina popularny chwast – oset – i czasami ze względu na wysokość do jakiej dorasta nazywany jest “okazałym ostem”. Jego łodyga, która jest prosta i gruba, może bowiem osiągać długość ok. 2 m. Roślina ta posiada także charakterystyczne liście – szerokoeliptyczne lub w kształcie odwróconego jaja, bezogonkowe o silnie kolczastych brzegach. Purpurowe kwiaty zebrane są natomiast w koszyczkowate kwiatostany o długości ok. 4-5 cm.

Ostropest jest rośliną leczniczą, którą wykorzystywano powszechnie już w starożytności. W swoich dziełach wspomniał o niej Teofrast (370-287 r. p.n.e.). Największą popularność zyskała jednak w średniowieczu, kiedy to określona została najważniejszą rośliną ziołolecznictwa.. Do dziś ostropest plamisty wykorzystywany jest w terapiach odtruwających organizm, a także w przypadku różnych zaburzeń funkcjonowania wątroby, wynikających z jej stłuszczenia, marskości czy uszkodzeń. W celach leczniczych stosowane są głównie owoce S. marianum, które zbiera się pod koniec lata.

Dawniej ostropest plamisty wykorzystywano jako popularne warzywo, którego liście dodawano do sałatek i traktowano podobnie jak szpinak. Koszyczki kwiatowe rośliny były z kolei podobne do małych karczochów. Obecnie ostropest jest dostępny w postaci sproszkowanej i można go dodawać niemal do każdej potrawy jako przyprawę.

Inne popularne nazwy ostropestu plamistego to np. pstrok, gdyż jego liście posiadają wyraźne, białe żyłkowanie, dziki karczoch, ponieważ roślinę tę wykorzystuje się w kuchni oraz oset Najświętszej Marii Panny. Ostatnie określenie pochodzi z legendy głoszącej, że podczas karmienia Jezusa na liście tej rośliny spadło kilka kropel mleka, po których zostały białe plamy.

1.2. Klasyfikacja

Ostropest plamisty jest rośliną, której suplementacja wpływa wyjątkowo korzystnie na wątrobę. W efekcie przypisuje się jej właściwości hepatoprotekcyjne oraz odtruwające. Roślinę tę zaliczyć można także do antyoksydantów, gdyż zawarte w niej składniki aktywne posiadają zdolność do zmiatania wolnych rodników, a tym samym ograniczają negatywny wpływ tych reaktywnych cząsteczek na organizm. Ponadto ostropest reguluje pracę układu trawiennego oraz niweluje różne objawy wynikające z jego nieprawidłowej pracy. Suplementacja rośliny wpływa także korzystnie na funkcjonowanie układu krwionośnego, głównie poprzez wzmacnianie ścian naczyń włosowatych oraz kontrolę poziomu glukozy i profilu lipidowego krwi. Odnotowano również pozytywny wpływ ostropestu na stabilizację nastroju oraz udowodniono jego właściwości neuroprotekcyjne.

1.3. Skład

Owoce ostropestu plamistego są częścią rośliny o największym stężeniu substancji aktywnych i to one są wykorzystywane w celach terapeutycznych. Znaleźć w nich można głównie sylimarynę. Nazwą tą określa się kompleks flawonolignanów (pochodne flawonoidów), do których należą: najbardziej aktywna sylibina (50-60%) oraz izosylimaryna (5%), sylikrystyna (20%) i sylidiamina (15%). Związkie te wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwrodnikowe, rozkurczowe, żółciopędne i regenerujące. Ponadto w owocach obecne są również olejki eteryczne, witaminy B2, D, C, K i E oraz minerały, takie jak miedź, selen i cynk, kwercetyna, a także fitosterole (β-sitosterole), białka, cukry i tłuszcze z dużą zawartością kwasu linolowego. Wykazano także, że ostropest plamisty jest źródłem histaminy, która wpływa pozytywnie głównie na funkcjonowanie układu pokarmowego.

2.1. Wątroba

Suplementacja ostropestu plamistego ma wyjątkowy pozytywny wpływ na funkcjonowanie wątroby. Ochronnie na komórki tego narządu działa głównie obecna w roślinie sylimaryna. Poprzez wzmocnienie ścian hepatocytów oraz zapewnienie ich większej integralności, ograniczona zostaje ilość wnikających do organu substancji toksycznych, które powstają na drodze różnych wewnątrzustrojowych przemian metabolicznych (endogenne), a także tych dostarczanych do organizmu z zewnątrz (alkohol, leki itp.). Działanie hepatoprotekcyjne pojawia się również na kilku innych poziomach i związane jest z różnymi mechanizmami działania. Po pierwsze sylimaryna posiada zdolność do zmiatania wolnych rodników, ogranicza więc szkodliwy wpływ tych reaktywnych czynników. Dodatkowo sylimaryna działa przeciwzapalnie, czyli spowalnia migrację komórek neutrofilowych oraz hamuję produkcję leukotrienów i prostaglandyn. Udowodniono także, że kompleks flawonolignanów działa poprzez inhibicję procesów włóknienia w wątrobie. Warto zaznaczyć, że wyciąg z ostropestu plamistego jest doskonałą odtrutką stosowaną przy zatruciach muchomorem sromotnikowym. Podanie ekstraktu jako infuzji żylnej jest w stanie neutralizować toksyny obecne w grzybie, takie jak faloidyna czy amanityna, a tym samym zapobiec śmierci.

Oprócz działania hepatoochronnego, wykazano również, że ostropest plamisty wspomaga regenerację komórek wątrobowych w uszkodzonym narządzie. Badania pokazują, że sylimaryna obecna w roślinie zwiększa aktywność polimerazy RNA zależnej od DNA, przez co przyspiesza biosyntezę białek w hepatocytach.

Najważniejsze substancje aktywne ostropestu plamistego, określane nazwą sylimaryna, działają żółciopędnie. Pobudzają one wytwarzanie i wydzielanie żółci poprzez zmianę jej właściwości, ułatwiając tym samym jej odpływ do dwunastnicy. W efekcie sylimaryna reguluje także proces opróżnienia pęcherzyka żółciowego, zapobiega zastojom żółci oraz powstawaniu złogów czy kamieni. W związku z tym roślina jest często przepisywana pacjentom w okresie rekonwalescencji po przebytej żółtaczce. Terapia ostropestem pomaga zapobiegać pojawieniu się przewlekłego zapalenia bądź ostrego, żółtego zaniku wątroby.

2.2. Układ krwionośny

Wodny bądź alkoholowy wyciąg z owoców S. marianum odznacza się szerszym działaniem niż sama sylimaryna. Jego stosowanie skutkuje bowiem wzmocnieniem ścian naczyń krwionośnych, łagodnymi skurczami mięśni gładkich tych naczyń, a tym samym zwiększeniem ciśnienia krwi. Udowodniono, że ekstrakty te mogą być skutecznym środkiem ograniczającym krwawienie wewnętrzne bądź z organów rodnych kobiety. Sprawdzają się także jako terapia powstrzymująca krwioplucie, krwiomocz, krwawienie z nosa, jelita grubego czy hemoroidy.

Wyniki licznych badań wskazują także, że ostropest plamisty pomaga w redukcji stężenie cholesterolu we krwi, poprzez jej oczyszczanie oraz zapobiega uszkodzeniom tętnic w wyniku stresu oksydacyjnego. Obecna w S. marianum sylimaryna jest w stanie maksymalizować efekty tradycyjnych metod stosowanych do regulacji profilu lipidowego organizmu.

Według amerykańskich naukowców, sylimaryna może również skutecznie niwelować objawy cukrzycy, a dokładniej przeciwdziałać glikemii. Właściwości antyutleniające tej substancji przyczyniają się do znacznej redukcji poziomu glukozy we krwi u osób ze zdiagnozowaną insulinopornością. Działanie to jest niezwykle ważne oraz korzystne dla osób chorych na cukrzycę.

2.3. Profilaktyka antynowotworowa

Ostropest plamisty jest bogatym źródłem kompleksu flawonolignanów. Związki te redukują ryzyko powstawania nowotworu poprzez pobudzenie układu odpornościowego do działania, zapobieganie uszkodzeniom materiału genetycznego (DNA) oraz inhibicję namnażania i wzrostu komórek rakowych.

Badania naukowe przeprowadzone w 2007 roku pokazały, że sylimaryna może skutecznie hamować wzrost komórek nowotworowych prostaty, skóry, sutka i szyjki macicy. Związek ten zmniejsza ilość odkładanych w organizmie toksyn oraz ogranicza szkodliwy wpływ metali ciężkich i substancji chemicznych. Ponadto sylimaryna posiada właściwości antyutleniające. Działa więc poprzez zmiatanie i unieszkodliwianie wolnych rodników. W efekcie ryzyko uszkodzeń organów wewnętrznych wynikających z oddziaływania na nie tych reaktywnych cząsteczek zostaje zmniejszone. Ochrona przed stresem oksydacyjnym oraz przed wpływem szkodliwych substancji jest podstawą profilaktyki antynowotworowej ostropestu plamistego.

2.4. Przeciwdziałanie otyłości

Zasadnicze znaczenie dla redukcji tkanki tłuszczowej organizmu ma prawidłowe funkcjonowanie wątroby. Poprawa podstawowych parametrów tego narządu powinna być podstawowym etapem wszystkich terapii stosowanych w celu przeciwdziałania otyłości. Obecna w ostropeście sylimaryna pobudza przemiany metaboliczne wątroby, dzięki czemu przyspieszony zostaje proces związany z usuwaniem złogów tłuszczowych. Regularne stosowanie ostropestu przynosi więc wymierne korzyści i rezultaty w stosowanych dietach.

2.5. Skóra

Wyniki przeprowadzonych badań pokazują, że kompleks flawonolignanów skutecznie ogranicza negatywny wpływ promieniowania UV na skórę. Udowodniono, że związki te hamują powstawanie stresu oksydacyjnego wywołanego działaniem światła słonecznego. Pod wpływem nadmiernej ekspozycji skóry na światło mogą powstawać przedwczesne objawy starzenia, np. zmarszczki, a także bardzo poważne nowotwory skóry. Ponadto wyniki dodatkowych badań sugerują, że stosowanie sylimaryny widocznie zmniejsza uszkodzenia naskórka powstające w następstwie radioterapii.

W jednej z prób klinicznych wykorzystano myszy, które podzielono losowo na dwie grupy. Wszystkie gryzonie wystawiono na silne działanie promieniowania UV, podczas gdy w grupie pierwszej dodatkowo podawano im ostropest plamisty, a w drugiej placebo. Po zakończeniu eksperymentu zauważono, że myszy suplementujące S. marianum pomimo silnej ekspozycji na szkodliwe światło miały znacznie mniej uszkodzeń skórnych w porównaniu do gryzoni stosujących placebo.

Jako preparat do stosowania zewnętrznego często wykorzystuje się również olej z ostropestu plamistego. Liczne testy wykazały, że działa on podobnie do olejku z wiesiołka lub ogórecznika, czyli głęboko nawilża i odżywia skórę, a także przyspiesza jej regenerację.