Męczennica | Passiflora incarnata

1.1 Historia i pochodzenie

Męczennica cielista jest jednym z ponad 500 gatunków należących do rodzaju Passifloraceae. Owoce tej rośliny znane były już ludom pierwotnym zamieszkującym tereny należące obecnie do Ameryki, a dokładnie Stanów Zjednoczonych. Potwierdzeniem tego są pestki znalezione wśród wykopalisk datowanych na kilka tysięcy lat. Pomimo tego, nazwa Passiflora pojawiła się dopiero w XVII wieku. Oznacza ona “kwiat pasyjny”. Ustanowili ją hiszpańscy księża, którzy dopatrywali się w kwiecie tej rośliny mistycznych symboli odnoszących się do Męki Pańskiej (korona cierniowa i gwoździe). Zakonnicy z Hiszpanii uważali, że męczennica jest dla nich znakiem od Boga, który nakazuje im nawracać Indian.

Męczennicę jako roślinę o właściwościach leczniczych początkowo wykorzystywali Indianie z terenów Ameryki Północnej i Środkowej. Używali jej jako środka pomagającego przy bezsenności, histerii oraz epilepsji.

Do Europy Passiflora przywieziona została w XVIII wieku. Na tym kontynencie posiada ona liczne monografie i status leku roślinnego, które zostały ustanowione przez Europejską Agencję Leków (EMA – European Medicines Agency).

P. incarnata jest byliną pnącą występującą naturalnie na terenach amerykańskich. Uprawiana jest także w Europie. Roślina ta osiąga ok. 10 metrów wysokości. Posiada trójklapowe liście, z których końców wyrastają wąsy czepne. Za sprawą tych ostatnich jest w stanie wspinać się i opierać o inne drzewa. Charakteryzuje się także dużymi wonnymi kwiatami odznaczającymi się wyjątkowym kształtem o średnicy ok. 5 cm. Obecne są również jadalne owoce – jagody wielkości jaja kurzego.

1.2. Klasyfikacja

Obecność związków flawonowych sprawia, że Passiflora incarnata jest klasyfikowana jako stymulant układu nerwowego. Pomimo tego, że mechanizm działania tej rośliny nie został do końca wyjaśniony, to udowodniono jej działanie anksjolityczne, uspokajające oraz nasenne. Wyciągi z męczennicy cielistej są także coraz częściej wykorzystywane jako lek zwalczający oznaki choroby ADHD. Dodatkowo roślina ta wpływa również na gospodarkę hormonów steroidowych. W związku z tym można ją zaliczyć do środków regulujących gospodarkę układu endokrynnego.

1.3. Skład

Surowcem leczniczym w przypadku męczennicy cielistej jest jej ziele wraz z kwiatami i owocami. Na podstawie licznych badań przeprowadzonych w celu poznania składu udowodniono, że Passiflora incarnata jest bogatym źródłem związków z grupy flawonoidów, w szczególności chodzi tu o ich C-glikozydy: witeksyna, izowiteksyna, orientyna i izoorientyna, a także glikozydu cyjanogennego (gynokardyna) oraz maltolu. Czystym związkiem flawonowym jest natomiast chryzyna. Ponadto w śladowych ilościach występują również alkaloidy indolowe, inaczej β-karbinolowe, do których należą harmina, harmol i harman. Zawartość tych ostatnich związków jest jednak bardzo różna w zależności od miejsca wzrostu rośliny. W niektórych okazach nie występują one wcale. Charakterystyczny zapach rośliny związany jest z obecnością olejku eterycznego składającego się ze 150 różnych składników.

2.1. Układ nerwowy

2.1.1. Działanie przeciwlękowe i uspokajające

Wiele pracy oraz badań poświęcono odkryciu związku aktywnego obecnego w męczennicy, który warunkował jej działanie przeciwlękowe, a także uspokajające. Początkowo postulowano, że za taki efekt terapeutyczny P. incarnata odpowiada maltol (pochodna pironu). Okazało się jednak, że związek ten nie jest aktywny farmakologiczne. Działania takiego nie wykazywały także obecne w roślinie alkaloidy. Pracę w tym kierunku nadal trwają, naukowcy próbują ustalić, która z substancji oraz w jaki sposób działa przeciwlękowo. Jednakże jak dotąd nie poznano dokładnego mechanizmu.

W licznych badaniach natomiast podaje się hipotezę głoszącą, że związki aktywne męczennicy oddziałują na receptory układu GABA-ergicznego. Wykazano, że flawonoidy potrafią wiązać się z dużym powinowactwem z benzodiazepinową częścią receptora GABAA. W badaniach in vitro określono, że wyciąg z męczennicy wpływa na piramidalne neurony tworzące hipokamp. W tym przypadku aktywowane zostały receptory GABAA, a nasilenie tego efektu było uzależnione od podanej dawki. Ciekawe jest także to, że sytuacja odwrotna, czyli deaktywacja receptorów następowała po podaniu antagonisty receptorów – GABA-zyny.

W latach 2001-2003 ukazało się wiele publikacji dotyczących właściwości farmakologicznych związków flawonowych. Głównym kierunkiem badań w tamtych czasach było mierzenie wpływu wodnego oraz wodno-alkoholowego wyciągu z P. incarnata na zachowanie myszy, które poddawano różnym testom behawioralnym. W pierwszym teście osobnikom z grupy kontrolnej podawano wyciąg z rośliny w dawce 400 i 800 mg/kg masy ciała. Zauważono, że dawki te działały uspokajająco na zwierzęta: zmniejszały ich aktywność w teście schodów oraz w teście swobodnego przemieszczania.

Działanie przeciwlękowe udowodniono po przeprowadzeniu doświadczenia wykorzystującego test uniesionego labiryntu (EPM – Elevated Plus Maze), w którym myszom podawano metanolowy wyciąg z męczennicy (125 mg/kg masy ciała). Metoda EPM opiera się na naturalnym preferowaniu przez gryzonie miejsc ciemnych. Przed eksperymentem osobniki zamyka się w czarnej skrzynce, a następnie umieszcza na skrzyżowaniu zamkniętych i otwartych ramion labiryntu zawieszonego na wysokości 0,5 m ponad ziemią. Po podaniu wyciągu z rośliny odnotowano wydłużenie czasu przebywania myszy w ramionach otwartych i na tej podstawie określono, że poziom lęku u tych osobników był znacznie niższy.

Ekstrakt z męczennicy cielistej podawano także pacjentom, u których występowały objawy lękowe. Uczestników podzielono na dwie grupy. Pierwsza przyjmowała wyciąg z rośliny, druga natomiast oxazepam (lek przeciwlękowy). Redukcja poziomu lęku w obu grupach była porównywalna.

2.1.2. Działanie nasenne

W związku z tym, że męczennica wykazuje działanie uspokajające, często uważa się ją za środek o właściwościach nasennych. Przeprowadzone badania pokazały, że po podaniu wyciągu z Passiflora incarnata sen charakteryzował się dłuższą fazą REM, a pacjenci w grupie badawczej po przebudzeniu byli bardziej wypoczęci.

Dodatkowo w celu potwierdzenia przeprowadzono eksperyment, w którym ochotników w wieku 18-35 podzielono na dwie grupy. Pierwsza piła przez tydzień przed snem herbatę z liści P. incarnata (grupa badawcza), druga herbatę z liści pietruszki (grupa placebo). Uczestnikom polecono, aby codziennie prowadzili dziennik snu, a kilka losowo wybranych osób poddano ostatniej nocy badaniom polisomnograficznym. Wyniki pokazują znaczącą statystyczną różnicę w jakości snu na korzyść herbaty przygotowanej z liści męczennicy.

2.1.3. ADHD

Wykorzystanie męczennicy w przypadku chorych cierpiących na ADHD związane jest z poszukiwaniem naturalnego leku niwelującego oznaki choroby, który mógłby zastąpić popularnie stosowane w tym celu stymulanty układu nerwowego. Przykładem tego ostatniego jest metylofenidat działający jako inhibitor wychwytu zwrotnego dopaminy. Niestety, według badań, ok. 30% pacjentów nie toleruje jego działania bądź jest na nie odporne.

Badaniem potwierdzającym korzystne działanie Passiflora incarnata w leczeniu ADHD objęto 34 dzieci cierpiących na tę chorobę. Eksperyment trwał 8 tygodni. W tym czasie badanych podzielono na dwie grupy: pierwszej podawano preparat z męczennicy dwa razy dziennie w dawce 0,4 mg/kg masy ciała, druga z kolei przyjmowała metylofenidat w ilości 1 mg/kg masy ciała. Wpływ substancji na stan ochotników analizowano na podstawie wywiadu z rodziną oraz z nauczycielami (ang. Parent and Teacher ADHD Rating Scale). Dodatkowo chorzy podlegali ocenie psychologa (w 14, 28 i 56 dniu eksperymentu). W obu przypadkach odnotowano takie same rezultaty. Jednakże w grupie przyjmującej komercyjny lek częściej dochodziło do rezygnacji. W związku z tym, męczennica okazała się skutecznym zamiennikiem wykorzystywanym przy leczeniu zespołu nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi (ADHD).

2.2. Układ endokrynny

2.2.1. Testosteron

Jednym ze składników aktywnych obecnych w P. incarnata jest chryzyna, czyli związek flawonowy. Z badań klinicznych wynika, że substancja ta jest znakomitym inhibitorem aromatazy – enzymu katalizującego przemianę męskiego hormonu jakim jest testosteron w żeńskie estrogeny. Wraz z wiekiem aktywność tego enzymu wzrasta. W efekcie w organizmie mężczyzny zachodzą takie zmiany, jak: zanik tkanki mięśniowej, obniżone libido, a także wzrost tkanki tłuszczowej. Dzięki suplementacji męczennicy, ograniczenie tych niekorzystnych skutków jest możliwe. P. incarnata jest więc coraz chętniej stosowana przez panów cierpiących z powodu zaburzeń funkcji seksualnych, a także przez kulturystów pracujących nad swoja sylwetką.