L-DOPA | Mucuna pruriens

1.1. Historia i pochodzenie

L-DOPA jest aminokwasem, z którego w mózgu wytwarzany jest neuroprzekaźnik dopamina. W 1936 r. w Indiach wyizolowano ją z nasion bobu, stosowanych w Ajurwedzie do leczenia choroby Parkinsona. Ponieważ jednak wówczas nie widziano zastosowania lewodopy, odkrycie to nie zostało docenione. W latach 50. XX w. szwedzki neurofarmakolog Arvid Carlsson badał jej zastosowanie w leczeniu choroby Parkinsona, związanej z degeneracją neuronów dopaminergicznych w części mózgu zwanej istotą czarną. Dwadzieścia lat później wykorzystanie jej w tym celu stało się powszechne. Początkowo prowadzono prace nad izolowaniem tego aminokwasu z surowców roślinnych, jednak porzucono ten kierunek, gdy odkryto metodę jego laboratoryjnej syntezy. Do tej pory lewodopa jest najczęściej stosowana w terapii przeciwparkinsonowskiej, a prace nad nowymi lekami polegają głównie na jej ulepszaniu – tworzone są preparaty dojelitowe, wziewne, o przedłużonym czasie działania itp. W roku 2000 Arvid Carlsson został uhonorowany nagrodą Nobla za swoje badania.

1.2. Klasyfikacja

L-DOPA jest naturalnie występującym aminokwasem, pochodną L-tyrozyny. Stanowi bezpośredni prekursor dopaminy – neuroprzekaźnika niezbędnego do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, ale i całego organizmu. Pośrednio jest także prekursorem noradrenaliny i adrenaliny – te dwie substancje powstają wskutek przemian enzymatycznych dopaminy. Wykazuje także działanie nootropowe. Od kilkudziesięciu lat jest stosowana jako lek przeciwparkinsonowski.

1.3. Występowanie

L-DOPA wytwarzana jest w ludzkim organizmie z tyrozyny, w reakcji katalizowanej przez enzym hydroksylazę tyrozynową. Źródłem samej lewodopy są też nasiona niektórych gatunków roślin:

• świerzbiec właściwy (Mucuna pruriens),
• tamaryndowca indyjskiego (Tamarindus indica),
• bauhinia zmienna (Bauhinia variegata),
• kanawalia szablasta (Canavalia gladiata),
• turi (Sesbania bispinosa),
• Entada scandens,
• Acacia leucophloea,
• Vigna aconitifolia,
• Prosopis chilensis

L-DOPA pozyskiwana jest głównie z nasion świerzbca właściwego, gdyż zawiera on najwięcej tego aminokwasu. Ponadto pochodząca z niego lewodopa wykazuje pewną odporność na działanie wysokich temperatur, w przeciwieństwie do pochodzącej z innych źródeł, która ulega rozkładowi podczas obróbki termicznej.

L-DOPA przedostaje się z krwi obwodowej do mózgu, gdzie ulega przekształceniu w neuroprzekaźnik dopaminę. Oddziałując na ośrodkowy układ nerwowy, ma wpływ na gospodarkę hormonalną organizmu, a także na seksualność.

2.1. Testosteron

Stwierdzono, iż L-DOPA w dawce 160 mg/kg masy ciała powoduje znaczący przyrost stężenia testosteronu w osoczu krwi. U mężczyzn towarzyszyło temu zwiększenie masy ciała oraz aktywności jąder. Podniesiony był także poziom LH (hormonu luteinizującego) i NORA (noradrenaliny). U kobiet zaś obserwowano powiększenie się narządów rozrodczych: macicy, jajowodów, jajników oraz pęcherzyków jajnikowych, obniżony był natomiast poziom prolaktyny.

2.2. Hormon luteinizujący

Wzrost stężenia LH obserwowano po podaniu L-DOPA doustnie w dawce 32 mg/kg masy ciała i wyższych. Jednakże jej przyjęcie w ilości 500 mg/kg masy ciała powodowało po dwóch godzinach niewielki, lecz zauważalny spadek poziomu tego hormonu.

2.3. Hormon wzrostu

U osób cierpiących z powodu niedoczynności przysadki mózgowej może dochodzić do zahamowania wytwarzania niektórych hormonów, w tym hormonu wzrostu (GH). Doustne podanie L-DOPA powoduje podniesienie się jego stężenia we krwi już po 60 minutach. Podobne działanie w stosunku do GH obserwuje się u osób z chorobą Parkinsona.

2.4. Kortyzol

Badania prowadzone przy udziale osób z chorobą Parkinsona pokazują, iż dostarczenie do pnia mózgu egzogennej L-DOPA skutkuje po 30 minutach znaczącym spadkiem aktywności serotoniny. Towarzyszy mu zmniejszenie zawartości receptorów 5-HT w neuronach pnia mózgu, które wysyłają połączenia do podwzgórza. Prawdopodobnie dochodzi wówczas do hamowania osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, co w konsekwencji prowadzi do obniżenia produkcji w nadnerczach kortyzolu i zmniejszenie jego stężenia we krwi. Efekt ten jest wyraźny szczególnie u pacjentów, u których choroba jest bardziej zaawansowana.

2.5. Libido i funkcje seksualne

Dokładne znaczenie powstającej z L-DOPA dopaminy nie jest obecnie znane. Niewątpliwie ma ona jednak wpływ na libido oraz wszystkie fazy stosunku płciowego. Prowadzono badania z udziałem mężczyzn powyżej 50. roku życia, z normalnym poziomem androgenów. Wykazały one, iż przyjmowanie przez kilka dni L-DOPA w dawce 800 mg dziennie poskutkowało u uczestników zwiększeniem częstotliwości i czasu trwania nocnych erekcji. Prawdopodobnie jest to efektem podniesienia poziomu testosteronu. U mężczyzn młodszych, poniżej 30. r. ż., stosowanie L-DOPA skutkowało zaś podwyższeniem maksymalnego obwodu prącia. Z kolei pojedyncza dawka 100 mg sprawiała, iż genitalne i subiektywne reakcje na bodźce seksualne były silniejsze.

2.6. Psychoterapia

Wyniki badań sugerują, iż L-DOPA może być wykorzystywana do poprawiania wyników terapii lęków. Dopamina oddziałuje bowiem na ciało migdałowate oraz brzuszno-przyśrodkową korę przedczołową. Struktury te mają wpływ na utrwalanie się wspomnień wraz z ich kontekstem emocjonalnym. Podawanie pojedynczych dawek L-DOPA w trakcie terapii może powodować rozmycie się negatywnego kontekstu wspomnień. W efekcie ich powracanie nie wywołuje lęku w takim stopniu, jak przed terapią bądź po terapii bez wykorzystania L-DOPA.