Guarana | Paullinia cupana

1.1. Historia i pochodzenie

Guarana należy do rodziny mydleńcowatych. Uprawiana jest na terenie Ameryki Południowej, głównie w Brazylii w dorzeczu Amazonki. Rośnie na terenach podmokłych, a do pełnego rozwoju potrzebuje wysokiej temperatury oraz średnich rocznych opadów od 1500 do 2000 mm. Osiąga postać pnącza płożącego lub wspinającego się do 12 metrów wysokości. Jej liście są parzystopierzaste, z dwoma parami podłużnie ząbkowanych listków o długości do 40 cm. Kwiaty zebrane w kwiatostany są drobne, pachnące i białe. Owoc guarany ma wielkość orzecha laskowego o jaskrawej barwie pomarańczowo czerwonej. Dojrzały pęka i uwalnia duże, czarne nasiono, które stanowi najcenniejszą część rośliny. Nasiona następnie są myte, prażone, mielone, mieszane z wodą, a na końcu suszone. W ten sposób z nasion pozyskuje się ekstrakt z guarany, który jest używany m.in. do produkcji napojów energetycznych, mieszanek herbat czy ziół. Guarana może również występować w formie kapsułkowanej jako suplement diety lub składnik kosmetyków.

Guarana zawiera 4 razy więcej kofeiny niż ziarna kawowca, a jej działanie pobudzające utrzymuje się w organizmie dłużej. Działa stymulująco, znosi zmęczenie fizyczne i psychiczne oraz zwiększa umiejętność koncentracji i zapamiętywania. Właściwości te znane są od dawna ludom tubylczym Amazonii, które nazywali guaranę “darem od Boga” i “eliksirem młodości”. Członkowie lokalnych plemion z suszonych ziaren guarany i wody przyrządzali gęstą papkę, którą spożywali w celu podniesienia sprawności fizycznej i psychicznej. Używali jej jako naturalnego stymulantu oraz lekarstwa na gorączkę, ból głowy oraz dolegliwości żołądkowe. W pozostałych częściach świata guarana została rozpropagowana w XVIII wieku, po jej odkryciu przez niemieckiego lekarza Christiana Franza Paullini. Od jego nazwiska pochodzi łacińska nazwa rośliny.

1.2. Klasyfikacja

Nasiona guarany zawierają związki o właściwościach stymulujących i antyoksydacyjnych. Mają właściwości adaptogenne, przez co zwiększają wytrzymałość organizmu na stres oraz pomagają adaptować się do trudnych warunków.

1.3. Skład

Nasiona guarany są źródłem metyloksantyny, garbników, saponiny, skrobii, polisacharydów, tłuszczów i choliny. Oprócz tego znaleźć w nich można kwasy fenolowe, takie jak kwas kawowy i kwas galusowy. Metyloksantyny, do których należą kofeina, teofilina i teobromina, występują głównie w owocach i nasionach rośliny. Zawartość kofeiny wynosi co najmniej 3,5% i jest dużo wyższa w porównaniu z teofiliną i teobrominą, wynoszącą poniżej 0,3%. Z kolei garbniki (takie jak taniny, katechina, epikatechina) stanowią 12% suchej masy nasion guarany.

2.1. Działanie psychostymulujące i uspokajające

Ze względu na dużą zawartość kofeiny guarana słynie przede wszystkim z działania stymulującego na ośrodkowy układ nerwowy. Ekstrakt z tej rośliny zawiera około 4-6% kofeiny, czyli cztery razy więcej niż ziarna kawowca. Kofeina jest inhibitorem adenozyny – przyłącza się do receptorów adenozynowych, nie powodując ich aktywacji. Wykazuje działanie zbliżone do kawy: znosi zmęczenie fizyczne i psychiczne, zwiększa umiejętność koncentracji i zapamiętywania. Jednak kofeina zawarta w guaranie wchłania się z przewodu pokarmowego wolniej w porównaniu z tą występującą w kawie. Dzięki temu jej działanie pobudzające utrzymuje się dłużej, nawet od 6 do 7 godzin.

Dodatkowo guarana uważana jest za roślinę adaptogenną, która wspiera organizm w reakcji na stres. Według wyników badań naukowych, długotrwałe spożywanie małych do średnich ilości guarany prowadzi do wzrostu stężenia dopaminy i serotoniny, co przynosi efekt uspokajający.

2.2. Działanie antyoksydacyjne

Guarana charakteryzuje się wysoką zawartością antyoksydantów, na przykład flawonoidów należących do polifenoli. Związki te hamują procesy utleniania w organizmie i neutralizują wolne rodniki, chroniąc organizm przed stresem i niekorzystnym wpływem czynników środowiskowych. Podejrzewa się, że polifenole zawarte w guaranie mogą wykazywać właściwości przeciwnowotworowe, co zostało potwierdzone w badaniach na modelu zwierzęcym. Podawanie guarany myszom sztucznie poddanym karcynogenezie doprowadziło do zmniejszenia proliferacji i wzrostu apoptozy komórek nowotworowych, co zmniejszyło obszar objęty nowotworem.

2.3. Wspomaganie utraty masy ciała

Wyniki amerykańskiego badania naukowego wykazały, że guarana może wspomagać utratę masy ciała. Przeprowadzono eksperyment, w którym zbadano wpływ suplementu diety z dodatkiem guarany na utratę masy ciała i zawartość tłuszczu. Pacjentom podawano 6 dawek suplementu dziennie przez 8 tygodni. W grupie otrzymującej preparat wykazano istotny spadek masy ciała oraz zmniejszenie poziomu tłuszczu w porównaniu z grupą kontrolną. Zaobserwowano ponadto zmniejszenie obwodu bioder i obniżenie poziomu trójglicerydów w surowicy krwi. Działanie to może wynikać z wysokiej zawartości w guaranie kofeiny, która podnosi tempo metabolizmu nawet o 3 do 11% przez 12 godzin od jej spożycia. Dodatkowo wykazano, że guarana hamuje proces adipogenezy, czyli powstawania komórek tłuszczowych. Wyciąg z guarany jest termogenikiem, czyli substancją zwiększającą tempo przemiany materii. Prowadzi do wzrostu produkcji ciepła i stymulacji metabolizmu tłuszczowego.

2.4. Poprawa wydolności fizycznej

Guarana zwiększa wydolność fizyczną organizmu poprzez rozszerzenie naczyń krwionośnych. Powoduje to wzrost przepływu krwi, dzięki czemu do mięśni dociera więcej tlenu i składników odżywczych. Guarana prowadzi również do zwiększenia stężenia katecholamin (adrenaliny i noradrenaliny) we krwi. Hormony te odpowiadają za wzmożenie pracy serca i przepływu krwi. Pobudzają również proces glikogenolizy (rozkładu glikogenu do glukozy) w mięśniach, co pozwala na szybkie zaopatrzenie organizmu w materiał energetyczny podczas wysiłku fizycznego.

2.5. Działanie ochronne na serce

Badania naukowe wykazały, że guarana może działać ochronnie na serce. Udowodniono, że związek ten ma właściwości antyagregacyjne poprzez zmniejszenie tworzenia tromboksanu z kwasu arachidonowego. Tym samym guarana wspomaga przepływ krwi i zapobiega powstawaniu zatorów. Może również zmniejszać utlenianie “złego” cholesterolu LDL, prowadząc do obniżenia jego poziomu.

2.6. Zwalczanie drobnoustrojów

Udowodniono, że kofeina i związki polifenolowe (katechiny i taniny) zawarte w guaranie mają właściwości antybakteryjne. Mogą hamować rozwój chorobotwórczych bakterii. Dotyczy to bakterii Gram dodatnich, takich jak Staphylococcus epidermidis i Staphylococcus aureus, oraz Gram-ujemnych: Escherichia coli, Salmonella typhi, Enterobacter cloacae, Proteus mirabilis, Proteus vulgaris i Pseudomonas aeruginosa.

2.7. Łagodzenie dolegliwości żołądkowych

Guaranę od lat wykorzystywano w leczeniu dolegliwości takich jak przewlekłe biegunki i zaparcia. Obecne w guaranie taniny działają ściągająco i uszczelniająco na błony śluzowe, hamując ich przepuszczalność. Tym samym zapobiegają wydzielaniu nadmiaru wody do jelit, co może przeciwdziałać biegunce. Z kolei kofeina stymuluje perystaltykę jelit, działając jak naturalny środek przeczyszczający.