Fosfatydyloseryna | PS

1.1. Historia i pochodzenie

Fosfatydyloseryna jest związkiem organicznym z grupy kwaśnych fosfolipidów. Występuje naturalnie w błonach komórkowych organizmów żywych, zwłaszcza w ich wewnętrznej monowarstwie. Z powodu ujemnego ładunku jej cząsteczki są w stanie zmieniać aktywność związanych z błonami białek enzymatycznych, uruchamiających wewnątrzkomórkowe szlaki sygnalizacyjne. Są one także kofaktorami enzymów błonowych, zwiększają aktywność pompy sodowo-potasowej oraz biorą udział w regulacji płynności błony. Ich obecność umożliwia także dłuższe przeżycie komórek w warunkach niedoboru czynników troficznych.

W komórkach ssaków, w tym także u człowieka, fosfatydyloseryna stanowi do 10% wszystkich fosfolipidów i szczególnie licznie występuje w komórkach centralnego układu nerwowego. Jej największe stężenie w obrębie mózgu zanotowano w korze, hipokampie i opuszce węchowej. Uważa się, że wpływa ona pozytywnie na funkcje błony komórkowej neuronów takie jak uwalnianie neuroprzekaźników, transdukcję sygnału czy też komunikacją międzykomórkową. Dlatego też prowadzone są badania nad suplementacją tego fosfolipidu jako czynnikiem wzmacniającym funkcje poznawcze oraz zdolność zapamiętywania i odtwarzania informacji, jak również przeciwdziałającym zmianom neurodegradacyjnym następującym w trakcie procesu starzenia się.

Początkowo fosfatydyloseryna pozyskiwana była na drodze ekstrakcji z wołowej kory mózgowej. Nie było to jednak doskonałe źródło ze względu na niewielką wydajność – z jednego mózgu można było uzyskać zaledwie 3 g PS – oraz niebezpieczeństwo zainfekowania prionami wywołującymi gąbczastą encefalopatię bydła (BSE, ang. Bovine Spongiform Encephalopathy), zwaną też chorobą szalonych krów, lub chorobą Kuru. Problemy te rozwiązano, otrzymując ten fosfolipid na drodze enzymatycznej reakcji transfosfatydylacji z lecytyny sojowej, a dokładniej – z zawartej w niej fosfatydylocholiny.

1.2. Klasyfikacja

Fosfatydyloseryna wykazuje właściwości nootropowe, gdyż wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego w zakresie zdolności takich jak pamięć, kojarzenie czy przetwarzanie informacji. Wpływa też na uwalnianie neuroprzekaźników w synapsach oraz na utrzymanie równowagi hormonalnej.

1.3. Występowanie

Obecnie fosfatydyloserynę uzyskuje się najczęściej z lecytyny sojowej – mieszaniny fosfolipidów i steroli pochodzącej z soi warzywnej (Glycine max). Jej bogatymi źródłami, zawierającymi więcej niż 100 mg PS w 100 g, są także:

• mózg wołowy,
• makrela atlantycka,
• śledź atlantycki,
• węgorz,
• tuńczyk,
• podroby wieprzowe lub drobiowe,
• mięso z kurczaka,
• biała fasola.

Udowodniono, że fosfatydyloseryna jest w stanie zwiększyć wydzielanie neuroprzekaźników: dopaminy, acetylocholiny i noradrenaliny, a także podwyższać stężenie glukozy w mózgu. Wpływa to korzystnie na wyższe czynności centralnego układu nerwowego, takie jak uwaga, percepcja, pamięć czy kojarzenie.

2.1. Uwaga i pamięć

Wykazano, iż ośmiotygodniowe przyjmowanie dziennej dawki 200 mg fosfatydyloseryny jest w stanie zmniejszyć deficyt uwagi u dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD, ang. attention deficit hiperactivity disorder). Pozwoliło to poprawić ich słuchową pamięć krótkoterminową oraz do pewnego stopnia zapanować nad impulsywnością. Także u zdrowych dorosłych za pomocą PS uzyskano znaczące usprawnienie przetwarzania informacji, wyrażające się przez 13%-owy wzrost liczby poprawnych odpowiedzi i 39% spadek liczby odpowiedzi błędnych podczas testu. Przyjmowana przez ochotników dawka fosfolipidu wynosiła 400 mg, zaś suplementacja trwała dwa tygodnie.

Suplementacja fosfatydyloseryny pozwala także usprawnić pamięć przestrzenną. Udowodniono to w badaniu na szczurach w zaawansowanym wieku, którym doustnie podawano PS przez 12 tygodni. Po tym czasie zaobserwowano poprawę wyników w teście pasywnego unikania, któremu były one poddawane. Podobne wyniki zanotowano w krótszym, trwającym 5 dni, eksperymencie, podczas którego szczurom, także w zaawansowanym wieku, podawano dootrzewnowo lub dokomorowo różne dawki fosfatydyloseryny. Poprawie uległa nie tylko pamięć przestrzenna tych zwierząt – zaobserwowano u nich także wydłużenie czasu przeznaczanego na pielęgnację sierści.

Poprawę pamięci po przyjmowaniu PS zauważono również u młodych szczurów. Wskazuje to na potencjał fosfatydyloseryny nie tylko jako czynnika wspomagającego w terapii upośledzenia zdolności poznawczych, ale także usprawniającego te funkcje mózgu u zdrowych osobników. Najprawdopodobniej za efekty te odpowiadają właściwości nootropowe tego fosfolipidu. Jest on bowiem w stanie zwiększyć neuroprzekaźnictwo dopaminergiczne i cholinergiczne. W trakcie jednego z badań zaobserwowano u szczurów, którym podawano PS, wzrost uwalniania acetylocholiny o 45% w porównaniu do grupy otrzymującej placebo.

2.2. Upośledzenie zdolności poznawczych i otępienie

Zaobserwowano, że fosfatydyloseryna wpływa na metabolizm glukozy w mózgu. Przeprowadzono eksperyment z udziałem grupy ochotników, u których istniało wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia choroby Alzheimera. Przyjmowali oni przez okres trzech tygodni PS w dawce 500 mg dziennie. Badanie PET wykazało zwiększenie metabolizmu glukozy w obrębie różnych struktur mózgu, także tych, które są bezpośrednio związane z występowaniem tego schorzenia. Przeprowadzone testy nie wykazały jednak poprawy zdolności poznawczych. Mimo to, w innych badaniach, trwających od 8 tygodni do 6 miesięcy, zanotowano znaczącą poprawę zarówno w obrębie funkcji poznawczych, jak i behawioralnych. Wyniki te dotyczyły osób, u których zdiagnozowano chorobę Alzheimera, ale też takich, u których występowało obniżenie zdolności kognitywnych związane wyłącznie z wiekiem. W innym badaniu wykazano pozytywny wpływ fosfatydyloseryny na wyniki EEG u pacjentów z chorobą Parkinsona.

Już w latach 80. XX wieku przeprowadzono liczne badania kliniczne dotyczące wpływu fosfatydyloseryny na zdolności poznawcze. Dowiodły one, że suplementacja PS pozwala na złagodzenie, a niekiedy nawet na wyeliminowanie związanych z wiekiem negatywnych zmian w obszarze pamięci, uczenia się, koncentracji czy nastroju.

2.3. Stres

Wyniki wielu badań wskazują na to, że suplementacja fosfatydyloseryny może wpływać korzystnie także na radzenie sobie ze stresem. W procesie adaptacji organizmu ludzkiego do trudnych warunków najważniejszą rolę odgrywa oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPAA, ang. Hypothalamic-Pituitary-Adrenal Axis). W odpowiedzi na bodźce stresowe jej aktywacja powoduje wydzielanie się z kory nadnerczy kortyzolu. Hormon ten wpływa na wiele funkcji fizjologicznych, w tym na metabolizm białek i węglowodanów czy pracę układu odpornościowego i nerwowego. Przewlekły stres powoduje rozregulowanie HPAA, co skutkuje zaburzeniami somatycznymi i psychicznymi.

W trakcie jednego z eksperymentów przez 24 dni podawano ochotnikom grającym w golfa 200 mg fosfatydyloseryny w postaci batonika proteinowego. Zanotowano u nich obniżenie poziomu stresu oraz poprawę wyników sportowych. Zauważono też, że spożycie PS nie wypłynęło na średnią częstotliwość rytmu serca. W innym badaniu PS podawano ochotnikom w różnych dawkach dożylnie. Zaobserwowano w ich wynikach EEG wzrost intensywności w obrębie fal mózgowych α (łączonych ze stanem zrelaksowania) przy jednoczesnym spadku fal β (kojarzonych ze stresem).

Wyniki innych badań, których jako biomarker wykorzystano kortyzol, także wskazują na korzystne działanie suplementacji fosfatydyloseryny. Zaobserwowano bowiem, że poziom tego hormonu mierzony po wywołaniu stresu u osobników, które przyjmowały PS jest obniżony w stosunku do grupy kontrolnej, przyjmującej placebo. Wyniki te są podobne zarówno w przypadku zwierząt laboratoryjnych, jak i ludzkich ochotników.

2.4. Sprawność fizyczna

Zmniejszenie wzrostu poziomu kortyzolu oraz hormonu adrenokortykotropowego (ACTH, ang. adrenocorticotropic hormone) podczas przyjmowania fosfatydyloseryny obserwowane jest także w przypadku stresu wywołanego nadmiernym wysiłkiem fizycznym. Zostało to potwierdzone zarówno w badaniach z wykorzystaniem szczurów, jak i w eksperymentach z udziałem ludzi. Fosfolipid ten jest także w stanie ograniczyć ból mięśni po treningu siłowym oraz poprawić ogólne samopoczucie i wydolność fizyczną. U biegaczy zaobserwowano także wywołany przez suplementację PS spadek aktywności kinazy kreatynowej, której nadmiernie podwyższony poziom może doprowadzić nawet do martwicy włókien mięśniowych.