EGCG | Camellia sinensis

1.1. Historia i pochodzenie

Tradycja związana z piciem zielonej herbaty istnieje od tysięcy lat. Wynika ona z przeświadczenia na temat  zbawiennego działania tego naparu na zdrowie. Głównym związkiem aktywnym, który wpływa na wzmocnienie organizmu oraz na poprawę jego kondycji jest polifenol o nazwie galusan epigallokatechiny. Jest to związek organiczny pochodzenia naturalnego, zaliczany do flawonoidów (substancje występujące w roślinach, pełniące funkcję barwników, przeciwutleniaczy i insektycydów).

Przynależność EGCG do flawonoidów uwarunkowana jest jego budową – struktura flawonoidów oparta jest na szkielecie 2-fenylochromanu. Często galusan przedstawia się także jako pochodną katechiny, czyli związku zbudowanego z pierścienia benzoesowego, do którego przyłączone są dwie reszty hydroksylowe (w pozycji orto względem siebie). Według klasyfikacji chemicznej EGCG natomiast zaliczany jest do estrów (kwas i alkohol połączone wiązaniem estrowy). W tym przypadku jest to związek powstały z połączenia kwasu galusowego i epigallokatechiny.

1.2. Klasyfikacja

EGCG, czyli galusan epigallokatechiny jest bardzo silnym antyoksydantem. Przyjmuje się, że jego działanie przeciwutleniające jest ok. 100 razy silniejsze niż witaminy C i 25 razy silniejsze niż witaminy E. Z właściwościami tymi związane jest także jego działanie protekcyjne w stosunku do większości komórek organizmu, w tym głównie komórek układu nerwowego. W związku z tym przypisuje się mu właściwości środka o działaniu neuroprotekcyjnym. EGCG jest zaliczany także do stymulantów ośrodkowego układu nerwowego oraz układu odpornościowego.

1.3. Występowanie

EGCG to podstawowy składnik polifenolowy (ok. 30% suchej masy) obecny w zielonej herbacie. Pomimo istnienia ponad 3000 rodzajów herbaty, każdy z nich powstaje z wiecznie zielonej rośliny Camellia sinensis. Tak duża różnorodność wynika z kilku sposobów jej obróbki. Jeżeli liście poddane zostaną całkowitej fermentacji, to otrzymuje się herbatę czarną. Podczas niecałkowitej fermentacji (12-15% zwykłej) uzyskuje się odmianę ulung. Niesfermentowane liście herbaty pozostają natomiast zielone i są bogate w związki polifenolowe, w tym głównie EGCG. Różnica w kolorze wynika z procesów utleniania enzymów oraz reakcji biochemicznych białek zawartych w liściach herbaty podczas fermentacji. Sytuacja taka nie ma miejsca w przypadku otrzymywania odmiany zielonej. Do jej przygotowania liście poddaje się suszeniu, dzięki czemu enzymy zostają aktywowane.

2.1. Profilaktyka antynowotworowa

2.1.1. Rak szyjki macicy

Suplementacja EGCG okazała się być skuteczną terapią w leczeniu kobiet chorych na raka szyjki macicy. Przyczyną tej choroby jest ludzki wirus brodawczaka (HPV). Aż 60% pacjentek przyjmujących galusan w formie kapsułek zareagowało pozytywnie na leczenie, podczas gdy w 69% przypadków odnotowano pozytywne skutki zdrowotne (m.in. lepsze samopoczucie) wynikające z przyjmowania EGCG. Związek ten w tym przypadku prowadzi do unieszkodliwiania czynnika patogennego – HPV.

2.1.2. Rak prostaty

Na podstawie badań udowodniono, że w przypadku 30% pacjentów, u których występuje wysoki stopień zaawansowania śródbłonkowej neoplazji gruczołu krokowego (niekontrolowane namnażanie i wzrost komórek nabłonka gruczołowego), dochodzi do rozwoju raka prostaty w przeciągu roku od diagnozy. W celu zbadania wpływu EGCG na zahamowanie tych zmian, grupie 30 ochotników podawano dziennie po 3 kapsułki (200 mg EGCG). Badania prowadzono przez rok. Po tym okresie rozwój raka gruczołu krokowego odnotowano tylko w jednym przypadku. Dla porównania – w 30-osobowej grupie kontrolnej zachorowało aż 9 osób. Udowodniono tym samym, że galusan jest skuteczną i bezpieczna alternatywą leczenia śródbłonkowej neoplazji, dzięki czemu może znacząco ograniczać ryzyko zachorowania na raka prostaty.

2.2. Układ odpornościowy

Galusan epigallokatechiny zwiększa liczbę regulatorowych limfocytów (Treg). Są to białka odpowiedzialne głównie za hamowanie odpowiedzi immunologicznej, a także autoimmunologicznej.

Zainteresowanie EGCG w tym przypadku wynika z naturalnego pochodzenia związku. Jego suplementacja jest więc stosunkowo bezpieczna i nie wiąże się z pojawieniem długotrwałych skutków ubocznych. Ponadto związek ten nie jest substancja toksyczną. Zjawiska te dotyczą większości komercyjnych leków, których działanie jest podobne do galusanu.

Zespół badawczy prof. Emily Ho z Instytutu Linusa Paulinga Uniwersytetu Stanowego prowadził badania z wykorzystaniem myszy doświadczalnych. Na podstawie wyników uzyskanych z wykonanych eksperymentów, udowodnił, że EGCG znacznie zwiększa ilość Treg w śledzionie czy węzłach chłonnych. Związek ten działa w oparciu o mechanizmy epigenetyczne. Oznacza to, że pod jego wpływem nie dochodzi do zmiany kodu genetycznego, zmienia się jedynie jego ekspresja.

Badania te dowodzą także, że EGCG może, dzięki mechanizmom epigenetycznym, uczestniczyć w leczeniu chorób autoimmunologicznych. Wynika to z faktu, że zmieniając ekspresję genu prowadzi do aktywacji limfocytów supresyjnych, przeznaczonych do specjalnych celów terapeutycznych.

2.3. Układ nerwowy

2.3.1. Zespół Downa

Uważa się, że najczęstszą chorobą genetyczną , w wyniku której dochodzi do upośledzenia intelektualnego jest właśnie zespół Downa. Według danych opublikowanych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), w Polsce co roku rodzi się od 600 do 1000 dzieci z tym schorzeniem. Na podstawie badań przeprowadzonych przez hiszpańskich naukowców z Center for Genomic Regulation (CGR) udowodniono, że składnik zielonej herbaty, EGCG może być skutecznym środkiem stosowanym w leczeniu tej choroby.

Wyniki badań potwierdzają, że galusan epigallokatechiny to związek poprawiający pamięć, mowę oraz zachowanie osób cierpiących na tę chorobę. Z badań klinicznych można również wywnioskować, że picie naparu z zielonej herbaty, bądź suplementacja EGCG prowadzi do lepszych wyników w testach poznawczych oraz poprawia jakość życia pacjentów.

W jednym z eksperymentów wzięło udział 84 dorosłych ochotników, u których zdiagnozowano zespół Downa. Chorzy zostali podzieleni na dwie grupy: pierwsza piła herbatę bogatą w EGCG, druga natomiast napar bez zawartości tego składnika. Badanie trwało rok, w ciągu którego pacjentów poddawano okresowym testom poznawczym (3, 6 i 12 miesiąc). Pomimo, że niektóre z nich nie dowodziły radykalnych zmian, to okazało się że EGCG zwiększa zdolność do zapamiętywania wzorców, przypominania słów, a także generuje właściwe schematy zachowań w określonych sytuacjach życiowych.

2.4. Działanie odchudzające

EGCG coraz częściej pojawia się w suplementach przyspieszających odchudzanie. Okazało się, że ten składnik zielonej herbaty może skutecznie redukować przyrost wagi ciałą, a także ograniczać udział tłuszczu w masie całkowitej.

W celu potwierdzenia odchudzającego działania galusanu, zespół naukowców z Uniwersytetu Stanu Pensylwania przeprowadził eksperyment. Polegał on na hodowli myszy z wykorzystaniem tłustej diety (koktajle mleczne). Część osobników otrzymywała także EGCG. Po 2 tygodniach badań zauważono 45% wolniejszy przyrost masy ciała u gryzoni, które oprócz koktajli dostawały także galusan epigallokatechiny. Dodatkowo w ich odchodach obserwowano 30% większą zawartość tłuszczów.

Na podstawie badań, naukowcy stwierdzili, że EGCG zapobiega tyciu w dwojaki sposób: po pierwsze ogranicza ilość wchłanianych z pożywienia tłuszczów, po drugie prowadzi do większego ich zużycia przez organizm.

2.5. Profilaktyka antymiażdżycowa

EGCG jako polifenolowy związek o właściwościach antyutleniających chroni struktury układu krwionośnego przed rozwojem poważnych chorób. U podstaw rozwoju miażdżycy leży reakcja utleniania frakcji cholesterolu o niskiej gęstości (LDL, ang. low-density lipoprotein). Oksydacja ta zapoczątkowuje odkładanie się w ścianach tętnic płytek miażdżycowych. W konsekwencji dochodzi do ograniczenia światła naczyń krwionośnych oraz prowadzi do ograniczonej zdolności ich rozkurczania się. Zespół badawczy prof. Yoshida wykazał, że galusan epigallokatechiny skutecznie hamuje utlenianie LDL, a tym samym niweluje ryzyko rozwoju choroby.

2.6. Zapobieganie osteoporozie

Najnowsze wyniki uzyskane z badań przeprowadzonych w Teksasie pokazują, że picie zielonej herbaty w połączeniu z praktykowaniem tai-chi pozwala na utrzymanie kości w dobrej kondycji oraz przeciwdziała osteoporozie. O ile same ćwiczenia tai-chi nie powstrzymują utraty masy kostnej, to w znacznym stopniu proces ten spowalniają. W jednym z badań uczestniczkom dodatkowo podawano polifenole, które naturalnie występują w zielonej herbacie. W efekcie zauważono u nich jeszcze większą poprawę metabolizmu kości oraz bardziej wyraźny wzrost ich gęstości mineralnej. Wraz z wiekiem kości stają się coraz słabsze i kruche, ponieważ ich metabolizm zostaje spowolniony, w wyniku czego pojawia się niedobór wapnia. W takiej sytuacji rośnie ryzyko wystąpienia złamań osteoporotycznych kręgosłupa, a także kości udowych, które mogą dalej prowadzić do kalectwa. Udowodniono jednak, że tai-chi i zielona herbata aktywują biochemiczne reakcje wspomagające naturalne procesy regeneracji kości, a tym samym mogą przeciwdziałać zanikowi kości (osteopenii) prowadzącej ostatecznie do osteoporozy.