Ashwagandha | Withania somnifera

1.1. Historia i pochodzenie

Witania ospała jest jedną z najbardziej popularnych roślin o działaniu leczniczym. Od tysięcy lat stosowana jest w starohinduskiej medycynie tradycyjnej (Ajurweda). Powszechnie jest znana jako Ashwagandha. Nazwa ta oznacza “zapach konia” i odnosi się do wyraźnej końskiej woni, którą charakteryzuje się świeży korzeń witanii. Należy do rodziny roślin psiankowatych (Solanacea). Wywodzi się z Indii i właśnie tam jest uprawiana na szeroką skalę. Występuje powszechnie także w Iranie, Afganistanie, Pakistanie oraz w Bangladeszu. Od niedawna jest uprawiana na terenach południowo-wschodniej Europy oraz Afryki (głównie w Egipcie).

Ashwagandha jest krzewem dorastającym do wysokości ok. 150 cm. Charakterystycznymi dla tej rośliny są żółtozielone lub zielonkawe kwiaty i czerwone bądź ciemnopomarańczowe owoce. Te ostatnie występują w postaci jagód obudowanych w delikatnie zrośnięte działki kielicha. Do celów leczniczych wykorzystuje się najczęściej jej korzenie oraz owoce.

1.2. Klasyfikacja

Ashwagandha jest rośliną najchętniej wykorzystywaną przez lekarzy ajurwedyjskich, a także przedmiotem stale rosnącego zainteresowania współczesnej nauki. Jest również numerem jeden, jeżeli chodzi o zastosowanie w fitoterapii. Wielu naukowców określa ją jako stabilizator nastroju. Często spotyka się także porównanie witanii do chińskiego żeń-szenia. W związku z tym, że ashwagandha jest zbiorowiskiem wielu substancji o działaniu farmakologicznym, można zaliczyć ją do roślin o właściwościach adaptogennych. Udowodniono także, że suplementacja witanii wpływa na wiele aspektów związanych z seksualnością. Dzięki temu możliwe jest przypisanie jej funkcji prolibidalnej. Angielska nazwa “Winter Cherry” (zimowa wiśnia) wskazuje na jej wykorzystanie w okresie zimowym. W tym przypadku ashwagandha określana jest jako środek immunostymulujący, który wspiera oraz poprawia funkcjonowanie układu odpornościowego.

1.3. Skład

Związki występujące w witanii ospałej, determinujące jej lecznicze właściwości, to witanolidy. W zielu spotyka się witanolidy, których struktura oparta jest na steroidowym laktonie – witaferynie A. Jest to związek o bardzo dużej aktywności biologicznej. Oprócz witanolidów w nadziemnej części rośliny pojawiają się również fenolokwasy (np. kwas chlorogenowy). W korzeniu natomiast znajdują się substancje adaptogenne należące do glikowitanolidów (witanozydy i sitoindozydy). Dodatkowo znaleźć w nim można alkaloidy (głównie nikotynowe – np. anaferyna, anahigryna), związki z grupy fitosteroli (beta-sitosterole) oraz kumaryny (skopoletyna). Ashwagandha jest także bogatym źródłem żelaza.

2.1. Układ nerwowy

Stosowanie Ashwagandhy wpływa korzystnie na funkcjonowanie układu nerwowego. W medycynie ajurwedyjskiej uważana jest za tonik wzmacniający siły witalne i poprawiający pracę mózgu. Działa adaptogennie (głównie dzięki glikowitanolidom), przeciwdepresyjnie oraz antylękowo. Suplementacja Ashwagandhy poprawia również zdolność do uczenia się oraz zapamiętywania. Naukowcy polecają ją jako środek przyspieszający pracę mózgu. Dzięki zawartości żelaza, ma także korzystny wpływ na funkcjonowanie czerwonych krwinek. Chodzi tu o większe powinowactwo do gazów i ich transport. Dostarczanie tlenu do wszystkich komórek organizmu wpływa z kolei na ich lepsze funkcjonowanie. Przekłada się to np. na większą wydolność organizmu, a tym samym na większą sprawność fizyczną. Większa ilość dostarczanego tlenu ma również znaczenie dla prawidłowej pracy mózgu.

2.1.1. Działanie antystresowe

Udowodniono korzystny wpływ Ashwagandhy na redukcję stresu. Jej przyjmowanie skutkuje zwiększoną tolerancją organizmu na napięcie nerwowe. Jej wykorzystywanie w tym zakresie prawdopodobnie wynika z faktu, iż zawarte w witanii związki aktywne pobudzają receptory układu GABA-ergicznego znajdujące się w podwzgórzu. W efekcie gruczoł ten nie wydziela kortykoliberyny (CRH, corticotropin-releasing hormone), czyli hormonu związanego z odpowiedzią organizmu na stres. Brak CRH jest sygnałem dla przysadki mózgowej, aby nie wydzielać hormonu adrenokortykotropowego, który z kolei pobudza korę nadnerczy do wydzielania kortyzolu. Obniżenie poziomu kortykoliberyny skutkuje więc zahamowaniem pracy osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (oś HPA – mechanizm uaktywniany w wyniku ekspozycji na stres). W tym przypadku Ashwagandha wykazuje podobny schemat działania do alkoholu, który również pobudza receptory GABA. Jej stosowanie nie wiąże się jednak z występowaniem żadnych skutków ubocznych.

2.1.2. Choroba Alzheimera

Naukowcy z Uniwersytetu Newcastle w Anglii udowodnili, że Ashwagandha spowalnia proces tworzenia się płytek beta-amyloidu. Płytki te są toksycznymi strukturami, które odkładają sią w neuronach budujących mózg osób cierpiacych na choroby neurodegeneracyjne (głównie alzheimer). Ponadto uczeni z Państwowego Centrum Badania Mózgu (NBRC – National Brain Research Centre) w Indiach przeprowadzili eksperyment z wykorzystaniem myszy cierpiących na chorobę Alzheimera. Po 20 dniach leczenia z zastosowaniem witanii zauważyli oni poprawę funkcji poznawczych. Po zakończeniu testu, czyli po 30 dniach, zaobserwowali, że testowane osobniki funkcjonowały normalnie i nie wykazywały oznak choroby. Końcowe badanie określające poziom płytek beta-amyloidowych potwierdziło ich znaczną redukcję.

Witanolidy zawarte w ashwagandzie wpływają również na hamowanie działania acetylocholinesterazy. Jest to enzym rozkładający acetylocholinę, czyli neuroprzekaźnik odpowiadający za procesy pamięciowe mózgu. Jego niedobór jest ściśle związany z powstawaniem choroby Alzheimera. Poprzez zahamowanie działania acetylocholinesterazy, możliwe jest utrzymywanie jego stężenia na odpowiednim poziomie.

2.1.3. Neurogeneza

Ashwagandha pobudza procesy związane z neurogenezą. Dzięki temu odgrywa ona dużą rolę w doskonaleniu funkcji poznawczych, a także w procesach związanych z plastycznością mózgu. Wiele badań wskazuje, że odpowiadają za to zawarte w witanii związki, do których należą: witanolid A, witanozyd IV i VI. Oprócz korzystnego wpływu na syntezę nowych neuronów, stymulują także wydłużenie aksonów. Dodatkowo substancje te chronią neurony przed toksycznymi czynnikami. Ashwagandha pobudza również neurony do wydzielania BDNF (brain-derived neurotrophic factor), czyli czynnika troficznego pochodzenia mózgowego. Jest to białko należące do rodziny czynników wzrostu nerwów.

2.2. Funkcja prolibidalna

Suplementacja Ashwagandhy może prowadzić do wzrostu libido oraz do podniesienia stężenia testosteronu. W jednym z indyjskich uniwersytetów przeprowadzono test, w którym podawano 5 gramową dawkę ashwagandhy przez 3 miesiące mężczyznom. Osoby w grupie badawczej miały problem z poczęciem dziecka, co związane było z kolei z obniżoną ilością plemników. Po zakończonym eksperymencie zaobserwowano wzrost testosteronu o 40%. Wzrostu testosteronu u mężczyzn oraz poprawa parametrów nasienia tłumaczona jest udziałem ashwagandhy w zwalczaniu wolnych rodników.

2.3. Układ odpornościowy

Witania ospała jest stosowana w leczeniu chorób o podłożu autoimmunologicznym. Za terapeutyczne właściwości w tym przypadku odpowiadają witanolidy. Wykazują one działanie cytostatyczne i przeciwbakteryjne. Udowodniono, że w kontakcie z patogenem witanolidy nasilają proces namnażania komórek swoistego układu odpornościowego, takich jak limfocyty B i T. Związki te zwiększają również aktywność komórek NK (Natural Killer). Są to struktury układu odpornościowego zaangażowane w zjawisko naturalnej cytotoksyczności. Ich główne zadanie polega na uczestniczeniu we wczesnych fazach odpowiedzi nieswoistej oraz nadzorze immunologicznym. Dzięki tej roli stosowanie ashwagandhy może mieć duże znaczenie w okresach zimowych. Składniki w niej zawarte chronią organizm przed rozwojem przeziębienia.

2.3.1. Działanie antynowotworowe

Jak dotąd nie udowodniono wpływu witanii na zwalczanie choroby nowotworowej. Jednakże ze względu na aktywację komórek układu odpornościowego jest polecana osobom, w leczeniu których stosuje się chemioterapię. Jak wspomniano wcześniej, witania stymuluje oraz wzmacnia funkcjonowanie układu odpornościowego, w związku z czym może łagodzić skutki stosowanej terapii oraz chronić organizm w okresie obniżonej odporności.