Depresja jest zaburzeniem psychicznym spowodowanym przez szereg czynników psychologicznych, biologicznych i społecznych. Charakteryzuje się utratą odczuwania przyjemności i zainteresowania życiem codziennym, a także nasilonym odczuwaniem negatywnych uczuć, jak smutek, poczucie winy czy niska samoocena. Według danych zebranych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) w ubiegłym roku dotkniętych tym schorzeniem było 300 mln ludzi na świecie. Z uwagi na globalną skalę tego problemu, środowiska medyczne i naukowe coraz intensywniej starają się zrozumieć procesy prowadzące do rozwoju tego zaburzenia, by móc opracować skuteczne narzędzia terapeutyczne.
Jedną z wykorzystywanych w tym celu technik jest funkcjonalny rezonans magnetyczny (fMRI), pozwalający w sposób nieinwazyjny badać strukturę i funkcje mózgu. Naukowcy z King’s College London wykorzystali fMRI, aby zobrazować przekazywanie informacji pomiędzy przednią częścią płata skroniowego a przednim obszarem kory obręczy. Struktury te są bowiem bezpośrednio powiązane z interpretacją interakcji społecznych i wpływają na odczuwanie poczucia winy. Badacze sprawdzili czy istnieje możliwość wzmacniania tych połączeń przez neurofeedback, pozwalający uczestnikom obserwować i modyfikować aktywność mózgu w czasie rzeczywistym. Ochotnikami były osoby, u których wcześniej wystąpiła depresja i które obecnie były w fazie remisji.
“W mózgu pacjentów z ciężkim zaburzeniem depresyjnym, u których objawy ustąpiły, wykryto symptomy nadmiernego poczucia winy – mówi dr Roland Zahn, współautor badania. – Sugeruje to, że poczucie winy może poprzedzać objawy depresji, czyniąc ludzi bardziej podatnymi na to zaburzenia. Po drugie, ze względów bezpieczeństwa, chcieliśmy mieć pewność, że depresja nie ulegnie pogorszeniu po terapii, a u osób w remisji istnieje mniejsze ryzyko znacznego pogorszenia niż u tych, u których występują objawy.”
Ochotnicy zostali podzieleni na dwie grupy, z których jedna została poddana kontrolnemu ćwiczeniu neurofeedback, w którym musiała utrzymywać stały poziom aktywności połączeń mózgowych. Drugą poinstruowano, aby podczas treningu starała się zwiększyć ten poziom. Wszyscy otrzymywali wskazówki w postaci wizualnego sprzężenia zwrotnego.
“Uczestnicy musieli wyobrazić sobie konkretne wspomnienie z przeszłości, które sprawiło, że poczuli się winni lub oburzeni wobec innych – mówi dr Zahn. – Musieli zmienić sposób, w jaki się z nim czuli, aby zmienił się także obraz na ekranie, odzwierciedlający ich połączenia mózgowe. Markerem był termometr, który napełniał się, sygnalizując, że uczestnicy dobrze wykonywali zadanie.”
Chociaż w obu grupach czas spędzony na treningu był podobny, wyniki fMRI wykazały, że u tych uczestników, którzy zostali poinstruowani, aby zwiększyć aktywność obwodów mózgowych, nastąpiło wzmocnienie łączności między trenowanymi obszarami. Jednocześnie zaobserwowano u nich wzrost samooceny, który nie wystąpił u osób utrzymujących aktywność mózgu na stałym poziomie początkowym, co stanowiło potwierdzenie skuteczności tej strategii.
Aby przeprowadzenie tego badania było możliwe, zespół musiał skonstruować specjalne oprogramowanie do neurofeedbacku. Nadano mu nazwę “Funkcjonalna interaktywna endogenna neuromodulacja i dekodowanie w czasie rzeczywistym” (ang. Functional Real-Time Interactive Endogenous Neuromodulation and Decoding, FRIEND).
“FRIEND to zestaw narzędzi opracowany do wszelkiego rodzaju badań z wykorzystaniem neurofeedbacku z wykorzystaniem fMRI – mówi dr Jorge Moll, współautor badania. – Obecnie jest ukierunkowany na ten aspekt patofizjologii depresji, ale inne projekty, stany poznawcze, emocje i populacje pacjentów również mogą w przyszłości stać się celem badań.”
Naukowcy zdają sobie sprawę z tego, że technologia neurofeedbacku wciąż znajduje się na bardzo wczesnym etapie rozwoju i musi zostać gruntownie zbadana, zanim znajdzie zastosowanie w leczeniu klinicznym. Aby umożliwić dalszy rozwój badań w tej dziedzinie, zespół postanowił udostępnić oprogramowanie FRIEND wszystkim zainteresowanym naukowcom. Jego zastosowanie nie ogranicza się do obecnego zakresu badań, oprogramowanie może być stosowane szerzej w pracach dotyczących neurofeedbacku. Autorzy podkreślają, że ich badanie jest pierwszym krokiem w opracowaniu nowej strategii leczenia nawracającej depresji, która musi jednak zostać przeanalizowana w przyszłych większych badaniach z dłuższymi obserwacjami kontrolnymi.
