Płat potyliczny stanowi część kresomózgowia parzystego i jest najmniejszym z czterech płatów kory mózgu. Od przodu sąsiaduje z płatem ciemieniowym, od boku z płatem skroniowym, a od dołu z móżdżkiem. W obrębie płata potylicznego znajduje się kora wzrokowa, która uczestniczy w przetwarzaniu informacji wzrokowo-przestrzennych.
1. Budowa
Płat potyliczny zajmuje okolicę ograniczoną od przodu bruzdą ciemieniowo-potyliczną. W pobliżu brzegu górnego płata potylicznego znajduje się bruzda potyliczna górna, a bliżej brzegu bocznego – bruzda potyliczna dolna. Rozdzielają one jego powierzchnię wypukłą na trzy części, tworząc zakręty potyliczne: górny, środkowy i dolny. Na powierzchni przyśrodkowej znajduje się klinek ograniczony bruzdą ciemieniowo-potyliczną oraz zakręt językowaty ograniczony bruzdą ostrogową.
2. Ośrodki czynnościowe płata potylicznego
W obrębie płata potylicznego znajduje się pierwszorzędowa, drugorzędowa oraz trzeciorzędowa kora wzrokowa. Pierwszorzędowa kora wzrokowa (17 pole Brodmanna) pokrywa ścianę górną oraz dolną bruzdy ostrogowej i przechodzi na powierzchnię zakrętu językowatego i klinka. Z przodu, przed miejscem połączenia bruzdy ostrogowej z bruzdą ciemieniowo-potyliczną, kora wzrokowa znika z górnej ściany bruzdy i zajmuje tylko jej ścianę dolną. Z tyłu kończy się na powierzchni przyśrodkowej półkuli lub przechodzi na powierzchnię górno-boczną.
Do pola 17 docierają włókna promienistości wzrokowej, które przewodzą impulsy z siatkówki obojga oczu. Impulsy z różnych części siatkówki docierają do odrębnych okolic kory wzrokowej. Informacje wzrokowe są następnie przesyłane z pola 17 do pola 18 i 19, które odpowiadają drugo- i trzeciorzędowej korze wzrokowej. W obrębie płata potylicznego znajduje się również kora asocjacyjna ciemieniowo-skroniowo-potyliczna (39 i 40 pole Brodmanna), która jest odpowiedzialna za analizę i odbiór bodźców wzrokowych.
3. Funkcje płata potylicznego
Płat potyliczny odpowiada za widzenie, analizę kształtu, koloru, głębi i ruchu. Jego aktywność wzmaga się podczas wykonywania zadań wymagających wyobraźni lub przywoływania z pamięci obiektów widzianych wcześniej. Uczestniczy ponadto w powstawaniu skojarzeń wzrokowych, analizie widzianego obrazu oraz ustalaniu jego priorytetu (np. w przypadku skupienia wzroku na elementach poruszających się, nieruchome tło staje się mniej widoczne).
4. Uszkodzenie płata potylicznego
Uszkodzenie płata potylicznego skutkuje szeregiem powikłań związanych z zaburzeniem zmysłu wzroku. Usunięcie operacyjne obu płatów potylicznych powoduje ślepotę. Uszkodzenie pierwszorzędowej kory wzrokowej powoduje obustronne ubytki w polu widzenia, natomiast objawy uszkodzenia pozostałych pól płata potylicznego są bardziej zróżnicowane. Uraz może powodować trudności w rozpoznawaniu kolorów, liter, rysunków, znaków, symboli czy ruchu obiektu. Mogą pojawiać się halucynacje wzrokowe, niedokładne widzenie obiektów czy widzenie aureoli. W polach wzrokowych mogą pojawiać się dziury. Wszystkie te objawy mogą powodować trudności z czytaniem i pisaniem.