Dieta jest jednym z czynników mających znaczenie dla reakcji na stres i dla skutków jego oddziaływania. Codzienne wybory żywieniowe niejednokrotnie podyktowane są wzorcami kulturowymi. W jaki sposób wpływają na zdolność człowieka do adaptacji do stresującej rzeczywistości? Naukowcy z Wake Forest School of Medicine przeprowadzili eksperyment z udziałem małp człekokształtnych, który miał na celu określenie wpływu dwóch skrajnie różnych modeli żywieniowych – diety zachodniej i śródziemnomorskiej – na reakcje stresowe. Długość trwania badania pozwoliła także na wysnucie wniosków dotyczących wpływu sposobu odżywiania na procesy starzenia się układu nerwowego.
Badacze przeprowadzili eksperyment z udziałem 43 dorosłych samic makaka jawajskiego. Zwierzęta przydzielono do grupy WEST lub MED i zastosowano u nich odpowiednie diety eksperymentalne. Jadłospisy zaprojektowano tak, aby odzwierciedlały wzorce diety zachodniej (grupa WEST) lub śródziemnomorskiej (grupa MED). Naukowcy badali wpływ sposobu żywienia na reakcje fizjologiczne w odniesieniu do 3 rodzajów stresu: chronicznego stresu związanego z funkcjonowaniem (hierarchią) w grupie osobniczej, ostrego stresu wynikającego z krótkotrwałego odizolowania od znanego środowiska oraz stresu indukowanego podaniem egzogennego hormonu adrenokortykotropowego (ACTH, ang. adrenocorticotropic hormone). Na podstawie pomiarów poziomu kortyzolu i tętna maksymalnego naukowcy określili aktywność części współczulnej i przywspółczulnej autonomicznego układu nerwowego (AUN). Badanie trwało 31 miesięcy, co jest odpowiednikiem 9 lat życia ludzkiego. Dzięki temu można było zaobserwować wpływ diety na procesy starzenia.
Badacze obserwowali także zachowanie zwierząt. Określili poziom chronicznego stresu społecznego na podstawie częstotliwości występowania reakcji agresywnych, ilości czasu spędzonego na nerwowej obserwacji grupy oraz ilości czasu, w którym każda małpa była pielęgnowana przez innego osobnika. Naukowcy monitorowali tętno maksymalne i poziom kortyzolu w różnych punktach czasowych podczas trwania badania. Aby zaobserwować reakcję zwierząt na ostry stres, badacze przeprowadzili test separacji społecznej. Polegał on na krótkotrwałej izolacji zwierząt. W dniu testu małpa opuszczała zagrodę domową, wchodziła do pojedynczej klatki, a następnie naukowcy przenosili ją do pomieszczenia, w którym nie miała kontaktu z innymi osobnikami. Podczas izolacji badacze pobierali podstawową próbkę krwi, zanim wzrost kortyzolu był wykrywalny. Pobieranie krwi powtórzono po 30 minutach (próbka stresowa), po czym małpa wracała do zagrody domowej. Aby sprawdzić wahania poziomu kortyzolu, pobrano jeszcze próbki po 2 i 4 godzinach. Naukowcy badali także wydzielanie kortyzolu w korze nadnerczy w odpowiedzi na stężenie egzogennego ACTH niezależnie od aktywności podwzgórza i przysadki mózgowej. Po całonocnym poście podawano zwierzętom deksametazon w celu zahamowania aktywności tych struktur.
W analizie wyników badania uwzględniono 38 osobników. Poziom kortyzolu wzrastał w czasie trwania całego eksperymentu na skutek przewlekłego stresu. Wzrost ten był wolniejszy w grupie MED niż w grupie WEST. Analizy tętna maksymalnego pod koniec badania również sugerowały, że grupa MED miała niższą aktywność części współczulnej AUN niż grupa WEST. Proces starzenia powoduje wzrost aktywności części współczulnej AUN. W grupie MED wzrost ten przebiegał wolniej niż w grupie WEST. Zarejestrowano ponadto, że w porze posiłków u małp z grupy MED ciśnienie tętnicze rosło gwałtownie i wracało do stanu wyjściowego po posiłkach. Zmiany te były mniej wyraźne u zwierząt na diecie WEST. Z kolei w teście separacji społecznej w grupie MED odnotowano większy wzrost tętna maksymalnego w stosunku do wartości wyjściowej i następujący po nim większy spadek niż w grupie WEST. W porównaniu z dietą WEST, dieta MED spowodowała zmniejszenie wydzielania kortyzolu w odpowiedzi na ostry stres o około 15,6%. Naukowcy zauważyli również, że odpowiedź kortyzolu na syntetyczny hormon ACTH była niższa w grupie MED niż w grupie WEST. Słabsza odpowiedź nadnerczy na ostry stres wynika z niższej odpowiedzi nadnerczy na ACTH. Zatem dieta MED opóźnia związany ze starzeniem wzrost odpowiedzi nadnerczy na ostry stres i zwiększa odporność na stres w osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA).
Wyniki badania dostarczają przekonujących dowodów na to, że dieta śródziemnomorska modyfikuje fizjologiczne reakcje na stres. Dieta MED zmniejsza aktywność części współczulnej autonomicznego układu nerwowego. Ponadto przyczynia się do zmniejszenia wzrostu stężenia kortyzolu w odpowiedzi na ostry stres i egzogenny ACTH. Opóźnia także procesy starzenia układu nerwowego w zakresie AUN i osi HPA. W grupie MED ostry stres powodował silny, raptowny wzrost tętna maksymalnego, a następnie jego stosunkowo szybki powrót do stanu wyjściowego. Te gwałtowne zmiany świadczą o wykształceniu zdolności adaptacyjnych do czynników stresogennych. w Naukowcy potwierdzili, że dieta śródziemnomorska może służyć jako strategia żywieniowa mająca na celu zwiększenie odporności na stres i zmniejszenie jego skutków. Należy jednak wziąć pod uwagę, że osobniki z grupy WEST spożywały większe ilości pokarmu, częściej diagnozowano u nich otyłość, insulinooporność, hepatosteatozę i różne profile mikrobiomu jelitowego. Wymienione czynniki mogły wpływać na odpowiedź AUN i HPA na stres, dlatego wymagane są dalsze badania.
